Ziekte van Lyme
De ziekte van Lyme (ofwel borreliose) wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi. Deze bacterie wordt op de mens overgebracht via een tekenbeet.
Een teek is een bruinzwart insect dat lijkt op een spin en 1 tot 3 millimeter groot is. Teken leven in struiken, bossen, weilanden en in de duinen. Teken kunnen ziekteverwekkers bij zich dragen. Daarom kan er een besmetting plaatsvinden die de ziekte van Lyme kan veroorzaken.
Een specifiek kenmerk van de ziekte van Lyme is een ronde, rode plek op de plaats van de beet. Deze plek wordt langzaam groter. In een later stadium kunnen er afwijkingen in het zenuwstelsel, het hart en/of de gewrichten ontstaan.
De laatste jaren neemt zowel het aantal teken als het aantal gevallen van de ziekte van Lyme toe in Nederland. In 2009 gingen 93.000 mensen met een tekenbeet naar de huisarts. Bij zo’n 22.000 mensen werd de eerste fase van de ziekte van Lyme vastgesteld.
Bent u huisarts of praktijkmanger?
Benieuwd hoe hybride zorg uw praktijk of post kan ondersteunen?
In de whitepaper leest u alles over de mogelijkheden van hybride zorg.
Oorzaak
Teken komen over de hele wereld voor. Ze leven vooral in bossen of dicht struikgewas. Lang niet alle teken dragen de Borrelia-bacterie bij zich. In Nederland is één op de vijf teken besmet met het Borrelia-bacterie.
Tekenbeten komen vooral voor in de zomer. In die periode zitten er namelijk meer teken in de bomen en struiken, zijn de teken actiever en zijn mensen vaker buiten.
Mensen krijgen alleen de ziekte van Lyme als zij gebeten worden door een teek die besmet is met de Borellia-bacterie. Deze bacterie kan pas worden overgedragen als de teek langer dan 24 uur op het mensenlichaam vastzit. De bacterie kan niet op een andere manier van dier op mens worden overgebracht.
Iedereen kan de ziekte van Lyme krijgen zonder een tekenbeet te hebben opgemerkt. Wie de ziekte van Lyme heeft gehad, kan opnieuw besmet raken door een tekenbeet. Iemand wordt dus niet immuun voor de ziekte.
Symptomen ziekte van Lyme
De symptomen van de ziekte van Lyme ontwikkelen zich langzaam. Ook verloopt het niet bij iedereen op dezelfde manier. Het is ook mogelijk om besmet te worden met de Borrelia-bacterie zonder dat er symptomen optreden.
Er kunnen vaak drie stadia worden onderscheiden:
- De eerste fase ontstaat binnen 3 dagen tot 3 maanden na een beet door een besmette teek. In deze fase kan de huid rondom de tekenbeet rood of blauwrood worden. Daarna wordt deze rode vlek eerst steeds groter en in het midden lichter van kleur. Vervolgens verdwijnt deze vanzelf. Deze kenmerkende huiduitslag heet erythema migrans (EM). Het is specifiek voor de ziekte van Lyme, maar treedt niet altijd op. Daarnaast kunnen in de eerste fase griepachtige symptomen optreden, zoals koorts, hoofdpijn, spier- of gewrichtspijn en vermoeidheid.
- De tweede fase van de ziekte van Lyme begint enkele weken tot maanden na de tekenbeet. Het wordt gekenmerkt door symptomen als heftige pijn, krachtsverlies of een doof of tintelend gevoel in een arm, been of op de romp. Ook kan hersenvliesontsteking optreden. Daarnaast kunnen gezwollen en pijnlijke gewrichten, dubbelzien, een oogontsteking en hartkloppingen voorkomen.
- De derde fase, chronische ziekte van Lyme, begint maanden tot jaren na de tekenbeet. Het kan gepaard gaan met huidontstekingen of -verkleuringen van de armen of benen en pijnlijke of ontstoken gewrichten. Ook kunnen symptomen optreden als ernstige vermoeidheid, koortsaanvallen, hoofdpijn en overmatig zweten. Daarnaast kan een chronische hersenontsteking ontstaan. Dit komt waarschijnlijk niet zo vaak voor. Een hersenontsteking kan gepaard gaan met loopstoornissen, verlammingsverschijnselen, geheugen- en concentratieproblemen en een gestoorde blaasfunctie.
Diagnose
De typische huiduitslag (erythema migrans) rond de plek van de beet is kenmerkend voor de ziekte van Lyme, maar treedt niet bij iedereen op. Via bloedonderzoek of een ruggenprik kunnen eventuele antistoffen worden gevonden. Antistoffen zijn stoffen die het lichaam aanmaakt om zich tegen de infectie te beschermen. De resultaten van de onderzoeken moeten in combinatie met de ziektegeschiedenis en de symptomen beoordeeld worden om een goede diagnose te stellen.
Bloedonderzoek is niet altijd zinvol. Het lichaam heeft kort na de besmetting nog onvoldoende antistoffen aangemaakt om in het bloed aangetoond te kunnen worden. Een negatieve test op antistoffen zegt in dat stadium dus onvoldoende. Pas na 8 weken kan er met enige zekerheid gezegd worden dat een negatieve test ook daadwerkelijk betekent dat iemand de ziekte niet heeft.
Behandeling ziekte van Lyme
De ziekte van Lyme is een bacteriële infectie. Daarom wordt een langere kuur met antibiotica gegeven. Bij erythema migrans is het van belang dat er snel met de behandeling wordt begonnen. Dit kan voorkomen dat de ziekte van Lyme tot complicaties leidt.
Bij een verder gevorderde, ernstige of chronische vorm van de ziekte van Lyme worden antibiotica vaak via een infuus gegeven.
Complicaties
Erythema migrans kan leiden tot aantasting van de zenuwen, de hersenen, het hart en de gewrichten. Zwangere vrouwen kunnen de besmetting overbrengen op de ongeboren vrucht.
Vaccinatie tegen de ziekte van Lyme
In sommige landen is een vaccin tegen de ziekte van Lyme beschikbaar. De werkzaamheid van dit vaccin is in Europa echter twijfelachtig en het is in Nederland niet beschikbaar. Tegen andere door teken veroorzaakte ziekten bestaan geen vaccins. Bescherming tegen door teken overgebrachte ziekten moet daarom op andere manieren worden verkregen.
Teken verwijderen
Verwijder een teek zo snel mogelijk, maar in elk geval binnen 24 uur. Controleer daarna het hele lichaam bij goed licht. Want als één teek wordt gevonden, is de kans groot dat er meer zijn. Gebruik geen alcohol, jodium, wasbenzine, olie of andere middelen om de teek te verwijderen. Dan bestaat namelijk de kans dat de teek van schrik zijn maaginhoud leegt. Dit geeft een verhoogde kans op infectie.
Verwijder de gehele teek met een klein tangetje of een speciaal tekenpincet. Pak de teek zo dicht mogelijk bij de huid vast en trek hem recht naar buiten. Het is niet erg als het voorste deel van de teek in de huid achterblijft. Dit komt er vanzelf uit. Zorg er bij het verwijderen van de teek voor dat het lijfje niet wordt samengeknepen, want hierdoor kan de maaginhoud in de beet terecht komen De maaginhoud kan de ziekteverwekker bevatten, waardoor het risico op infectie toeneemt.
Maak na het verwijderen van de teek het gebied rond de beet schoon en desinfecteer het wondje met jodium, alcohol of een ontsmettende zalf. Was de handen grondig met water en zeep. Noteer de datum van de tekenbeet in de agenda. Houd tot 3 maanden na de tekenbeet de huid rond de beet in de gaten. Let hierbij op of er een ringvormige vlek ontstaat, de erythema migrans, zoals hierboven beschreven is.
Soms is het zinvol om uit voorzorg een eenmalige dosis antibioticum in te nemen. Dat kan het geval zijn als de teek langer dan 24 uur op de huid heeft gezeten en er nog geen 72 uur verstreken zijn na verwijdering van de teek. Overleg dit met een (huis)arts.
Voorzorgsmaatregelen
Tekenbeten zijn te voorkomen door:
- bij wandelen in het bos of door hoog gras altijd op gebaande paden te lopen. Vermijd gras of struikgewas tot 1,5 meter boven de grond.
- het hemd of T-shirt in de broek te stoppen, de broekspijpen in de sokken of laarzen te stoppen en een pet te dragen.
- extra op te letten tijdens het werken in de buurt van dieren. Op kadavers kunnen veel teken zitten.
- alle onbedekte lichaamsdelen in te smeren met een insectenwerend middel dat DEET bevat. DEET is een insectenwerende organische verbinding die erg goed beschermt tegen insectenbeten, met name die van teken en muggen.
- sokken, schoenen en broek in te spuiten met een insectenwerend middel dat DEET bevat.
- het lichaam iedere dag na het werken of verblijven in de natuur te controleren op teken. Teken komen vooral voor in huidplooien zoals liezen, oksels, de bilnaad, knieholten, achter de oren en in de haargrens. Controleer ook de kleding op teken. Blijven teken in de kleding vastzitten, was dan de kleding op 60 °C of stop ze in de wasdroger.
- te zorgen voor een goed tekenpincet in de EHBO-doos.
Medische hulp
Wanneer het verwijderen van de teek niet goed gaat, laat de huisarts dit dan nog op dezelfde dag doen. Neem ook contact op met de arts wanneer er in de periode na de beet:
- een rode, steeds groter wordende, ringvormige vlek op de huid verschijnt.
- een grieperig gevoel met koorts en spierpijn optreedt.
- symptomen ontstaan als gewrichtsklachten, dubbel zien, een scheef gezicht of pijn, krachtsverlies of tintelingen in armen of benen.
Wanneer de teek is verwijderd en er een klein rood plekje op de plek van de tekenbeet ontstaat, is dit meestal een reactie van de huid op de beet. Hierover hoeft u zich geen zorgen te maken.
Meer informatie
Informatie van het Rijksinstituut van Volksgezondheid en Milieu
www.rivm.nl/Onderwerpen/T/Tekenbeten_en_lyme
Informatie van het Nederlands Huisartsen Genootschap
http://thuisarts.nl/tekenbeet/ik-heb-tekenbeet
Informatie van het Nederlands Huisartsen Genootschap
http://thuisarts.nl/ziekte-van-lyme/ik-heb-ziekte-van-lyme
Informatie van de Nederlandse Vereniging voor Lymepatiënten.
www.lymevereniging.nl