Tetanus

Tetanus of kaakklem is een infectieziekte. Deze wordt door de bacterie Clostridium tetani veroorzaakt.

Deze bacterie kan jarenlang in rusttoestand overleven. Bijvoorbeeld in het maag-darmkanaal van mensen en dieren. Maar ook in aarde, stof en huisvuil. Sporen van Clostridium tetani komen overal ter wereld voor, maar gewoonlijk in de grond en in uitwerpselen van dieren.

De ziekte komt het meeste voor in landen met een warm klimaat. Met name in India, Bangladesh, Pakistan en delen van Zuidoost-Azië. Maar ook in Afrika, Zuid-Amerika en de landen langs de oostkust van de Middellandse Zee. Verder komt tetanus voor op het platteland, waar de mensen veel in aanraking komen met grondvuil.

Dokter Appke voor uw gezondheidsvragen

Bij een langdurige keelpijn wel of niet naar de huisarts? Heeft u een bijsluiter waar u niet uitkomt? Dokter Appke is er voor u!

• Snel én deskundig antwoord op uw gezondheidsvraag
• Online beeldbellen met een huisarts
• Stuur een foto mee van uw klacht
• Uw gegevens zijn veilig en blijven vertrouwelijk
• Ook 's avonds, in het weekend én op feestdagen bereikbaar

Download Dokter Appke

Oorzaak

Tetanus is een infectieziekte. Het kan het gevolg zijn van brandwonden en van bevriezing van bijvoorbeeld vingers of tenen. Maar het kan ook optreden na een snee, een operatie, een abortus, een bevalling en na drugsgebruik.

Bij besmetting met tetanus dringen sporen van Clostridium tetani in het lichaam binnen. Daar scheiden de sporen bacteriën af. Deze vermenigvuldigen zich en produceren de toxine (gifstof) tetanospasmine. Deze gifstof tast vooral de zenuwen aan die naar de spieren lopen.

De besmetting kan niet van mens op mens worden overgebracht. Mensen die niet of niet voldoende tegen tetanus zijn ingeënt, lopen een verhoogd risico op besmetting.

Verschijnselen

De periode tussen de infectie en het moment dat de eerste symptomen opkomen (de incubatietijd), varieert van een paar dagen tot een aantal weken. Hoe ernstig de verschijnselen worden, hangt af van twee zaken. Allereerst de incubatietijd. Hoe korter deze is, hoe ernstiger de infectie. Als tweede is de tijd van belang die verstrijkt tussen het opkomen van de eerste verschijnselen en het inzetten van de kenmerkende spierkrampen.

De eerste symptomen van tetanus zijn dat patiënten moeite hebben hun mond te openen. En dat kauwen lastiger wordt vanwege stijve kaakspieren (trismus). Daarna wordt slikken moeilijker en worden spieren in het hele lichaam zeer pijnlijk stijf. Dat gebeurt met name in het gezicht, de nek en de rug. Door verkramping van de spieren in het gezicht vertoont het gezicht een soort grijns, risus sardonicus genoemd. Omdat de rugspieren samentrekken, strekt de rug zich achterover. Hierdoor rust het lichaamsgewicht alleen nog op het hoofd en de hielen.

Bij ernstige gevallen van tetanus treden er herhaalde, hevige en pijnlijke spierkrampen op. Deze duren minimaal een paar seconden, maar kunnen ook drie tot vier minuten aanhouden. Soms ontstaan deze krampen spontaan. Andere keren worden ze veroorzaakt door geluid of aanrakingen. Of doordat het lichaam van de patiënt in een andere positie wordt gebracht.

Gewoonlijk veroorzaken de krampen ademhalingsmoeilijkheden. Het kan zelfs leiden tot tijdelijke ademstilstand. Door gebrek aan zuurstof in het bloed worden de huid en de slijmvliezen blauwachtig tot paarsrood van kleur.

In minder ernstige gevallen kan er een week voorbijgaan tussen het verstijven van de spieren en het optreden van krampen. Bij een lichte vorm van tetanus kan het voorkomen dat patiënten helemaal geen krampen krijgen.

Diagnose

De diagnose van tetanus wordt voornamelijk gesteld op grond van de verschijnselen. Er hoeft in geval van tetanus niet altijd sprake te zijn van een wond.

Behandeling

De behandeling van tetanus bestaat uit het neutraliseren van het gif met injecties tetanusimmunoglobulinen als tegengif. Maar ook het geven van antibiotica, verwijderen van de infectiebron en bestrijden van de spierkrampen.

Eliminatie van de infectiebron houdt in: verwijdering van het geïnfecteerde weefsel en de lichaamsvreemde elementen uit de wond. Spierkrampen worden bestreden met ontspannende en kalmerende middelen als diazepam.

Naast rust in een aparte, donkere en goed geventileerde kamer, is ook goede voeding belangrijk. In ernstige gevallen kan beademing nodig zijn.

Mensen die tetanus hebben gehad, moeten na herstel een actieve immunisatie krijgen.

Preventie

In Nederland komt de ziekte nauwelijks meer voor sinds eind jaren veertig. Toen werd tetanustoxoïd ingevoerd in het Rijksvaccinatieprogramma . Inenting wordt gegeven door DKTP-vaccinatie . Kinderen krijgen deze vaccinatie op de leeftijd van 2, 3, 4 en 11 maanden en 4 en 9 jaar. Actieve vaccinatie is de meest doeltreffende bescherming tegen tetanus. Er bestaan verschillende soorten vaccins.
Oudere kinderen en volwassenen moeten elke tien jaar opnieuw tegen tetanus worden ingeënt. Mensen die een wond oplopen en langer dan vijf jaar geleden tegen tetanus zijn ingeënt, kunnen een herhaaldosis nodig hebben. Dat is met name het geval als er straatvuil in de wond zit. Naast een herhaaldosis van het vaccin kunnen sommige mensen ook tetanusimmunoglobulinen nodig hebben. Dan gaat het om mensen met erg vuile of ernstige wonden, of om personen die geen actieve vaccinatie hebben gekregen.

Het risico op tetanus kan verder worden beperkt door elke wond grondig schoon te maken. En daarbij al het dode weefsel en lichaamsvreemde elementen te verwijderen.

Complicaties

Een infectie met tetanus tast de zenuwen aan die naar de spieren van inwendige organen als het hart en de bloedvaten lopen. Dit leidt tot hartritmestoornissen, hoge koorts en overmatig zweten.

Andere complicaties zijn botbreuken, scheuring van spieren, diarree en doorligplekken.

Ook levensbedreigende complicaties kunnen optreden. Zoals tijdelijke ademstilstand door spierkrampen in het strottenhoofd.

Meer informatie

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
www.rivm.nl/Onderwerpen/Onderwerpen/R/Rijksvaccinatieprogramma/Professionals

Wikipedia
http://nl.wikipedia.org/wiki/Tetanus