Hoornvlieszweer

Op het hoornvlies kunnen zweren ontstaan. Dit heet een hoornvlieszweer (ulcus corneae). Dit is een ontsteking die de oppervlakkige en de diepere lagen van het hoornvlies beschadigt.

Bent u huisarts of praktijkmanger?

Benieuwd hoe hybride zorg uw praktijk of post kan ondersteunen? 

In de whitepaper leest u alles over de mogelijkheden van hybride zorg.

Download het whitepaper

Oorzaken

De ontsteking wordt meestal veroorzaakt door een infectie met een bacterie of een andere ziekteverwekker. Maar de infectie kan ook zonder ontsteking optreden bij een aantal aandoeningen. Dit wordt hieronder verder uitgelegd.

Infectie
Een hoornvlieszweer kan ontstaan door een infectie met een bacterie, een schimmel of een virus. Als het hoornvlies beschadigd is, hebben deze ziekteverwekkers meer kans om een schadelijke ontsteking te veroorzaken. De ontsteking kan leiden tot een hoornvlieszweer. Normaal gesproken vormt het hoornvlies een goede barrière tegen ziekteverwekkers. Maar een vuiltje, takje, nagel, slecht zittende contactlens of een ander scherp voorwerp kan het meest oppervlakkige laagje van het hoornvlies beschadigen. Bacteriën en andere ziekteverwekkers kunnen dan tot in de diepere lagen doordringen en een schadelijke infectie veroorzaken.

• Infectie met een bacterie. Een hoornvlieszweer wordt het vaakst veroorzaakt door bacteriën. Meestal komen deze van de omliggende huid of de neus, bijvoorbeeld de staphylococcus epidermidis, de staphylococcus aureus en de pneumokok. Bij contactlensdragers is vooral de bacterie pseudomonas aeruginosa berucht.
• Infectie met een schimmel. Ook schimmels kunnen een hoornvlieszweer veroorzaken, vooral als er een takje of ander organisch materiaal in het oog is gekomen.
• Infectie met een virus. Een relatief veel voorkomende oorzaak van een hoornvlieszweer is het herpesvirus. Dit kan een herpes simplex keratitis of een herpes zoster keratitis zijn. Het herpesvirus kan het hoornvlies ernstig aantasten en een zweer doen ontstaan.

Oorzaken zonder infectie
Zowel aandoeningen van het oog als algemeen lichamelijk aandoeningen kunnen een hoornvlieszweer veroorzaken. Hieronder wordt daar dieper op ingegaan.

• Oogaandoeningen. Er is een aantal oogaandoeningen dat tot een hoornvlieszweer kan leiden:

1. Verbranding van het oog door chemische stoffen.
2. Neurotrofisch ulcus. Soms zijn de oppervlakkige gevoelszenuwen van het hoornvlies aangedaan, bijvoorbeeld door een herpesinfectie. Dit verhindert soms genezing van het hoornvlies. Er kan dan een zweer ontstaan, terwijl de infectie al weg is.
3. Mooren ulcus. Hierbij ontstaan pijnlijke zweren aan de buitenkant van het hoornvlies. De oorzaak hiervan is niet bekend.

• Systeemaandoeningen. Bij bepaalde bindweefselziekten kunnen zweren in het hoornvlies ontstaan. De precieze oorzaken zijn niet bekend, maar ze hebben te maken met auto-immuniteit. Daarbij valt het afweersysteem eigen lichaamsweefsels aan en beschadigt ze. Normaal gesproken beschermt het afweersysteem ons juist tegen ziekteverwekkers als bacteriën en virussen.

De volgende systeemaandoeningen kunnen een hoornvlieszweer veroorzaken:

• Reumatoïde artritis (reuma).
• Systemische lupus erythematodes (SLE).
• Polyarteriitis nodosa.
• Ziekte van Wegener.
• Sclerodermie .

Factoren die de kans op hoornvlieszweer vergroten

De volgende factoren verhogen de kans op een hoornvlieszweer:

• Contactlenzen. Vooral contactlenzen die lange tijd gedragen worden, verhogen de kans op een hoornvlieszweer. Ook als de contactlens niet goed schoongemaakt wordt of als contactlensvloeistoffen te lang gebruikt worden, kan het hoornvlies geïnfecteerd worden.
• Vervuilde oogdruppeltjes.
• Oogdruppels met steroïden.
• Overmatig gebruik van verdovende oogdruppeltjes.
• Een zwakke afweer, zoals bij diabetes, alcoholisme en ondervoeding.
• Droge ogen met zeer weinig traanvocht. Droge ogen hebben minder bescherming tegen vijandige organismen zoals bacteriën. Ook hebben droge ogen vaak kleine onregelmatigheden in het oppervlak van het hoornvlies (keratitis punctata).
• Recente aandoeningen van het hoornvlies, zoals herpes simplex keratitis of herpes zoster keratitis.
• Aandoeningen van het ooglid waardoor delen van het hoornvlies niet goed bedekt worden door het ooglid (entropion, lagoftalmie) of waarbij wimpers voortdurend in contact komen met het hoornvlies (trichiasis).
• Een chronische ontsteking van het traanzakje.

Symptomen

Meestal is slechts één oog aangedaan. Mogelijke symptomen zijn:

• Roodheid.
• Irritatie.
• Pijn.
• Traanvorming.
• Minder scherp zien.
• Lichtschuwheid. Hierbij bestaat de neiging het oog dicht te knijpen. Bij fel licht traant het oog.
• Gezwollen oogleden.
• Witte slijmerige afscheiding.
• Hypopyon. Dit is een geelwitte laag aan de onderkant van het hoornvlies. Het zijn witte bloedcellen die naar beneden zijn gezakt. De witte bloedcellen bestrijden de ontsteking.

Diagnose

De oogarts onderzoekt het oog met een spleetlamp. Hij stelt vast of er al een zweer aanwezig is, en tot welke diepte het hoornvlies is aangetast. De arts ziet op de plaats van de zweer een verdunning van het hoornvlies.

Om het oppervlak te bestuderen, druppelt de oogarts vaak wat kleurstof (fluoresceïne) in het oog en kijkt er daarna met blauw licht naar. De kleurstof gaat vooral bij de beschadigingen zitten, en licht daar groen op (fluoresceren) in het blauwe licht.

Als de oogarts een infectie vermoedt, worden kweken van het hoornvlies afgenomen om te kijken welke ziekteverwekker de boosdoener is.

Behandeling

Hoe de zweer behandeld wordt, hangt af van de ernst van de zweer en van de vermoedelijke oorzaak. Onderstaande behandelingen kunnen aan bod komen.

Bestrijden infectie
Als de hoornvlieszweer is ontstaan door een infectie, dan moet de verantwoordelijke bacterie, virus, schimmel of parasiet worden bestreden. Meestal is een bacterie de oorzaak van een hoornvlieszweer. Daarom schrijft de oogarts vaak direct antibiotica voor, meestal druppels. Geen enkel antibioticum werkt optimaal tegen alle mogelijke bacteriën. Daarom worden soms meerdere antibiotica tegelijk voorgeschreven.

Bij een ernstige hoornvlieszweer wordt iemand opgenomen in het ziekenhuis. Dit gebeurt om de druppelbehandeling zo goed mogelijk uit te kunnen voeren. In het begin moet dat vaak elk uur of halfuur, soms ook doorlopend ’s nachts.

Ondertussen wordt getest voor welke antibiotica de bacteriën gevoelig zijn. Afhankelijk van de uitslag van de kweek en de genezing van de zweer, wordt de behandeling met antibiotica soms bijgestuurd of afgebouwd. Na een tijd hoeven de ogen niet meer ’s nachts gedruppeld te worden. Een antibiotische oogzalf is dan voldoende.

Tegen de pijn kunnen pijnstillers genomen worden. Contactlenzen mogen pas weer gedragen worden als de zweer is genezen.

Bestrijden auto-immuunziekte
Als de zweer het gevolg is van een auto-immuunreactie, dan moet die onnodige en zelfs gevaarlijke ontstekingsreactie worden onderdrukt. Hiervoor bestaan talrijke medicijnen, in de vorm van tabletten of oogdruppels.

Hoornvliestransplantatie
Als er na genezing van de ontsteking ernstige littekens op het hoornvlies zitten die het gezichtsvermogen belemmeren, dan kan een hoornvliestransplantatie nodig zijn.

Prognose

Een hoornvlieszweer kan vele complicaties geven, afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de gezondheid van de patiënt. Door complicaties kan het zien slechter worden. Mogelijke complicaties zijn:

• Littekens op het hoornvlies.
• Ingroei van bloedvaatjes in het hoornvlies.
• De ontsteking breidt uit tot in het inwendige oog (endoftalmitis).
• De zweer breekt open, waardoor in de diepste laag van het hoornvlies een blaasje ontstaat.

Meer informatie

Informatie over hoornvliesontsteking van het Oogcentrum Deventer
www.oogartsen.nl/oogartsen/hoornvlies_slijmvlies/hoornvlies_ontsteking_keratitis_infectie/

Informatie van de National Library of Medicine (Engelstalig)
www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/001032.htm