Coma
Coma is een diepe toestand van bewustzijnsverlies als gevolg van een hersenbeschadiging. Het lijkt of de persoon in een diepe slaap ligt. Het verschil met slapen is dat iemand die in coma is, niet wakker gemaakt kan worden.
De persoon heeft in de beginfase (ook wel acute fase genoemd) de ogen gesloten, maakt nauwelijks tot geen bewegingen, reageert niet of nauwelijks op aanspreken en moet kunstmatig gevoed worden. Soms moet de persoon zelfs kunstmatig beademd worden.
Bent u huisarts of praktijkmanger?
Benieuwd hoe hybride zorg uw praktijk of post kan ondersteunen?
In de whitepaper leest u alles over de mogelijkheden van hybride zorg.
Oorzaken
De oorzaak van een coma is dat een deel van de hersenen niet of niet voldoende functioneert. Dit kan veroorzaakt worden door:
- een vergiftiging (bijvoorbeeld drugs, alcohol of medicijnen);
- een ongeval;
- een ziekte van de hersenen;
- zuurstofgebrek bijvoorbeeld na een hartinfarct;
- vochtophoping in de hersenen;
- een hersenbloeding of een herseninfarct;
- stofwisselingsproblemen zoals ernstig verstoord suikergehalte in het bloed.
Een tijdelijke coma wordt soms met medicijnen kunstmatig opgewekt om zwelling van de hersenen tegen te gaan.
Verschijnselen voorafgaand aan een coma
Voordat iemand in coma raakt, kunnen er verschillende verschijnselen optreden. De eerste verschijnselen zijn vaak zeer onbetekenend: er doet zich een lichte verandering voor in de geestelijke toestand van de patiënt. Dit verergert soms geleidelijk, soms zeer snel, tot lusteloosheid, concentratiestoornissen, onduidelijk praten, slaperigheid, af en toe agressief gedrag, sloomheid, verwardheid, desoriëntatie, niet reageren op stemgeluid of zelfs pijnprikkels en, uiteindelijk, coma. Ook kan er sprake zijn van toevallen (stuipen).
Duur van de coma
Een coma duurt zelden langer dan 4 tot 6 weken. Daarna komt de persoon meestal te overlijden. Wanneer een coma langer dan 4 weken duurt, spreken we van een langdurig coma of een coma vigil. Als een patiënt niet overlijdt, maar ook niet snel tot bewustzijn komt, gaan meestal na twee à drie weken wel de ogen open, krijgt de persoon een regelmatig dag- en nachtritme. Beademing is dan vaak niet meer nodig. Er is dan niet meer sprake van coma, maar van een vegetatieve toestand. Hij maakt kauwbewegingen, slikt, geeuwt en maakt ongecontroleerde bewegingen. De persoon kan spontaan de ogen openen. De persoon lijkt wakker te zijn, maar er kan geen (oog)contact gemaakt worden met die persoon.
Een vegetatieve toestand kan jaren duren.
Onderzoek
Om de ernst van hersenletsel te bepalen worden röntgenfoto’s , een CT-scan en/ of een MRI-scan gemaakt. Daarnaast wordt de mate van bewustzijn bepaald op de Glasgow Coma Scale. De persoon wordt op drie onderdelen beoordeeld, de reactie door openen van de ogen, motorische reactie en de spraak.
Behandeling
In de acute fase zal iemand kunstmatig beademd moeten worden. Daarnaast moeten medicijnen die zwelling in en rond de hersenen verminderen, vocht en voeding via een infuus worden gegeven.
In de vegetatieve toestand is beademing niet meer nodig.
Omgaan met iemand in coma
Of iemand in coma iets hoort of ziet, is niet duidelijk. Het is daarom van belang om er vanuit te gaan dat degene in coma u wel verstaat en begrijpt, ook al is dat niet zeker. Spreek daarom positief tegen iemand in coma. U kunt bijvoorbeeld over gebeurtenissen thuis spreken. Praat niet met anderen over negatieve aspecten van de patiënt waar deze bij is.
Om te laten weten dat u er bent, kunt u de hand vast houden. Vertel steeds wat u gaat doen, haren kammen of weggaan. U kunt ook zijn of haar favoriete muziek laten horen en spullen van thuis meenemen waar degene in coma erg aangehecht is, bijvoorbeeld foto’s, knuffels en dergelijke.
Effecten op de lange termijn
Niemand kan voorspellen hoe lang een coma duurt. De kans op ontwaken uit een coma hangt onder andere af van de oorzaak.
Iemand die uit een coma ontwaakt, kan blijvende gevolgen van het coma overhouden . Door de stoornis in de hersenen kunnen verlammingen, spasmen, geheugenstoornissen, karakterveranderingen aanwezig zijn. Herstel is mogelijk, maar kan erg lang duren. Vaak treedt blijvende invaliditeit op. In het algemeen geldt: hoe langer het coma heeft geduurd, hoe kleiner de kans op herstel. Ook de leeftijd van de patiënt speelt een rol, jonge mensen herstellen over het algemeen beter dan ouderen.
Hersendood
Hersendood is een zeer diep coma, waarbij alle hersenfuncties zijn uitgevallen. Dit is onomkeerbaar. Iemand die hersendood is, ademt niet meer zelfstandig. De ademhaling kan kunstmatig in stand worden gehouden en ook het hart kan met hulp van medicijnen blijven pompen. De hersenen functioneren niet meer. Als de beademing en de medicijnen gestaakt worden, treedt het overlijden snel in. Omdat er onherstelbaar verlies van de hersenfuncties is, is het zinloos om iemand die hersendood is, te blijven behandelen.
Er bestaan vastomschreven richtlijnen om iemand hersendood te kunnen verklaren.
Meer informatie
Informatie over schedel- en hersenletsel en hersenoedeem
www.nvvn.org/voorlichting/SHT_schedelhersenletsel.html
www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/hersenaandoeningen/coma.html
Informatie over coma van de afdeling neurochirurgie Zwolle
www.neurochirurgie-zwolle.nl/coma.html
Informatie van de National Library of Medicine over hoofdletsel (engels)
www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000028.htm
Informatie van het National Institute of Neurological Disorders and Stroke (engels)
www.ninds.nih.gov/disorders/tbi/tbi.htm
Allen, C.M.C., Lueck, C.J., 1999. Diseases of the nervous system. In:
C. Haslett, E.R. Chilvers, J.A. Hunter & N.A. Boon, (eds.). Davidson’s principles and practice of medicine. 18th ed. London: Harcourt Publishers, 1999.
Signorini DF, Alderson P. Therapeutic hypothermia for head injury (Cochrane Review). In: The Cochrane Library, 3, 2001. Oxford: Update Software.