Vaginale droogheid

De vagina hoort normaal een beetje vochtig te zijn. In geval van vaginale droogheid is de vagina te droog. Dat kan klachten veroorzaken.

Vaginaal vocht is helder, reukloos en een beetje slijmerig. Het vocht wordt gemaakt door het slijmvlies van de vagina. Het vrouwelijk hormoon oestrogeen zorgt ervoor dat het slijmvlies in goede conditie blijft. Wanneer een vrouw seksueel opgewonden raakt, stroomt er meer bloed door de vagina. De vagina wordt hierdoor vochtiger. Hoe snel dit gaat en in welke mate, verschilt per levensfase en per vrouw.

Vaginaal vocht heeft de volgende functies:

Bent u huisarts of praktijkmanger?

Benieuwd hoe hybride zorg uw praktijk of post kan ondersteunen? 

In de whitepaper leest u alles over de mogelijkheden van hybride zorg.

Download het whitepaper

• Het is een glijmiddel waardoor de vaginawanden soepel over elkaar kunnen glijden tijdens het bewegen (bijvoorbeeld tijdens het lopen of gaan zitten).
• Doordat de hoeveelheid vocht toeneemt bij seksuele opwinding, kan er gemakkelijk iets (vingers, penis, vibrator) in de vagina glijden.
• Het vaginaal vocht speelt ook een belangrijke rol bij het gezond houden van de vagina. Het vocht is een klein beetje zuur, waardoor ziektekiemen (zoals bacteriën en schimmels) geen infectie kunnen veroorzaken.

Bij vaginale droogheid is er te weinig vocht in de vagina om deze functies uit te voeren. Daardoor ontstaan klachten.

Vaginale droogheid komt het meest voor bij vrouwen in en na de overgang. Ongeveer veertig procent van hen heeft er last van. Maar vaginale droogheid kan ook op andere momenten ontstaan.

Symptomen van vaginale droogheid

Doordat de vagina droog wordt, kunnen de volgende klachten ontstaan:

• Jeuk.
• Schrijnend, branderig gevoel of steken in de schaamstreek.
• Pijn of licht bloedverlies tijdens de geslachtsgemeenschap.
• Pijn tijdens het plassen
• (Zelf)bevrediging en het bereiken van een orgasme worden moeilijker
• Terugkerende blaasontsteking.
• Kans op vaginale infecties.

Oorzaken

Vaginale droogheid heeft verschillende oorzaken.

Onvoldoende oestrogeen
De belangrijkste oorzaak van vaginale droogheid is een afname van de hoeveelheid oestrogeen in het lichaam.

Vrouwen kunnen dat op een aantal momenten ervaren:

• Op bepaalde momenten tijdens de menstruele cyclus.
• Tijdens een periode borstvoeding geven.
• Tijdens en na de overgang.
• De eerste dagen na een menstruatie is de hoeveelheid oestrogeen laag. Daardoor is de vagina minder (snel) vochtig. Rondom de eisprong (ongeveer in het midden van de cyclus) is er juist een piek in het oestrogeengehalte. Na deze piek neemt de hoeveelheid weer af.

Tijdens het geven van borstvoeding wordt de menstruele cyclus onderdrukt en is de hoeveelheid oestrogeen in het lichaam laag. Vrouwen raken minder snel seksueel geprikkeld en worden minder vochtig. Veel vrouwen hebben, mede door deze hormoonschommelingen, het eerst jaar na de bevalling minder behoefte aan seks.

Tijdens de overgang stoppen de eierstokken met werken. Hierdoor stopt ook de productie van het hormoon oestrogeen door de eierstokken. De menstruatie wordt onregelmatig en stopt uiteindelijk. Dit proces duurt gemiddeld 4 jaar. Daarin komen vaak typische overgangsklachten voor, zoals opvliegers. Door het definitief wegvallen van oestrogeen worden de slijmvliezen in de vagina minder vochtig en elastisch. Ook worden de schaamlippen kleiner en slapper. Dit wordt ook wel postmenopauzale atrofie van de vulva genoemd.

Onvoldoende seksuele opwinding
Wanneer een vrouw geslachtsgemeenschap heeft terwijl ze niet (genoeg) opgewonden is, kan de vagina te droog zijn. Bij seksuele opwinding wordt de vagina vochtiger. Bij geslachtsgemeenschap kan de penis dan gemakkelijk naar binnen glijden. De hoeveelheid vaginaal vocht verschilt per vrouw. Er zijn vrouwen die ook zonder seksuele opwinding genoeg vaginaal vocht hebben om probleemloos te vrijen. Maar er zijn ook vrouwen die bij goede seksuele opwinding nog steeds te weinig vocht hebben.

Verstoring vaginaal milieu
In de vagina bestaat een natuurlijk evenwicht van bacteriën en schimmels, dat heel normaal is en zichzelf in stand houdt. Dit evenwicht kan verstoord worden door:

 

• Het douchen van de vagina met een inwendige douche.
• Het wassen van de schaamlippen en de opening van de vagina met zeep.
• Het nemen van een schuimbad.
• Tampongebruik tijdens hele lichte dagen van de menstruatie.
• Geparfumeerd toiletpapier, inlegkruisjes of maandverband.
• Roken.

Al deze oorzaken kunnen infecties, irritatie en vaginale droogheid veroorzaken.

Medische aandoeningen
Verschillende medicijnen beïnvloeden de zin in seks en/of het vaginaal vochtig worden bij opwinding. Antidepressiva, medicijnen tegen allergische reacties en hormoon- en chemotherapie bij kanker zijn bekende voorbeelden.

Door bestraling of verwijdering van de eierstokken vermindert de hoeveelheid oestrogeen.

Ook kan vaginale droogheid voorkomen bij endometriose, nierziekten, mensen met het syndroom van Sjögren en mensen met diabetes.

Zelfzorg bij vaginale droogheid

Vrouwen kunnen zelf iets doen aan vaginale droogheid. Zelfzorg is afhankelijk van de oorzaak. Niet elk van de hieronder genoemde punten zal daarom van toepassing zijn.

Seksualiteit bespreken
Het is belangrijk om ongemak of pijn tijdens de geslachtsgemeenschap met de partner te bespreken. Veel vrouwen vinden dit moeilijk omdat ze hun partner niet willen kwetsen, teleurstellen of tekort doen. Praten is echter de eerste stap om weer tot een bevredigend seksleven voor allebei te komen. Zeker wanneer bijvoorbeeld relatieproblemen, schaamte of angst een rol spelen, is praten essentieel. Samen kunnen mensen kleine veranderingen bedenken en uitproberen die de klachten kunnen verminderen.

Seksueel opgewonden raken
Veel vrouwen hebben bij het ouder worden minder behoefte aan geslachtsgemeenschap. Bij mannen verandert de behoefte meestal niet. Het kan voorkomen dat een vrouw geslachtsgemeenschap heeft zonder zelf erg opgewonden te zijn. Veel vrouwen hebben minder klachten wanneer het voorspel langer duurt. Hoe langer de seksuele opwinding duurt, hoe meer vaginaal vocht er wordt gevormd.

Seksualiteit aanpassen
Bij vrouwen tijdens en na de overgang is opgewonden zijn vaak niet meer genoeg om voldoende vaginaal vocht aan te maken. Ook bij hevige opwinding is geslachtsgemeenschap pijnlijk of niet mogelijk. Door de opening van de vagina en de penis eerst te bevochtigen met speeksel of glijmiddel kan het makkelijker gaan.

Samen zoeken naar andere mogelijkheden om seksuele behoeften te bevredigen, is ook een oplossing. Bijvoorbeeld door elkaar met de mond of de vingers tot een hoogtepunt te brengen. Veel vrouwen geven aan dat een vrijpartij voor hen ook bevredigend kan zijn zonder hoogtepunt.

Hulpmiddelen gebruiken
Een glijmiddel (op waterbasis of op siliconenbasis) of een bevochtiger maken de geslachtsgemeenschap makkelijker.

Een glijmiddel wordt aangebracht rondom de opening van de vagina en op de penis. Het wordt gebruikt vlak voor of tijdens de geslachtsgemeenschap en het blijft enkele uren werkzaam.

Een bevochtiger kan eens in de 3 dagen met een applicator (een hulpmiddel om iets in te brengen) in de vagina worden ingebracht. Het middel verzacht de klachten van vaginale droogheid en bevochtigt het slijmvlies. Na inbrengen blijft het 3 dagen werkzaam.

Glijmiddelen en bevochtigers zijn te koop bij de apotheek en de drogist. Hiervoor is geen recept nodig. Ze zijn ook via internet te bestellen. De middelen worden dan in een neutrale verpakking thuisbezorgd.

Irriterende producten vermijden
Het helpt om producten die het vaginale milieu bedreigen te vermijden. Gebruik daarom geen inwendige douches, was de geslachtsdelen niet met zeep, gebruik geen badschuim of geparfumeerde producten en gebruik tampons alleen tijdens hevig bloedverlies.

Behandeling

Veel vrouwen vinden het vervelend om met de klacht vaginale droogheid naar de dokter te gaan. Praten over seks en ouder worden is soms moeilijk. Voor deze vrouwen kan het helpen om zich te realiseren dat zij niet de enigen zijn. Vier van de tien vrouwen heeft tijdens en na de overgang last van vaginale droogheid.

Redenen om naar de huisarts te gaan:

• De klachten blijven ook na zelfzorg bestaan.
• Een raar plekje of bultje in of op de geslachtsorganen
• Een verzakking.
• Als een geneesmiddel mogelijk de klachten veroorzaakt.
• Andere symptomen die zorgelijk zijn.

De huisarts zal luisteren naar de klacht en aanvullende vragen stellen. Vaak is dit gesprek al voldoende en is een lichamelijk onderzoek niet nodig. Wanneer de huisarts vermoedt dat er een lichamelijke afwijking is (bijvoorbeeld een verzakking of verdacht plekje), vindt wel een lichamelijk onderzoek plaats. De huisarts bekijkt daarbij de geslachtsorganen.

Als het nodig is, doet de huisarts een inwendig onderzoek met een speculum (om de vaginawanden te bekijken en eventueel wat materiaal voor een kweek of een uitstrijkje af te nemen) of met de vingers (om de vaginawand en de baarmoedermond te voelen). Het afgenomen materiaal wordt in het laboratorium onderzocht.

Wanneer de vaginale droogheid veroorzaakt wordt door het wegvallen van oestrogeen, is een behandeling met oestrogenen mogelijk . Er zijn daarbij twee mogelijkheden:

• Lokale behandeling met oestrogenen (in de vagina).
• Behandeling met oestrogeentabletten.

Wanneer de klachten vooral te maken hebben met onvoldoende seksuele opwinding, is het bespreekbaar maken van dit probleem vaak al een belangrijke eerste stap.

Prognose van vaginale droogheid

De meest voorkomende oorzaak van vaginale droogheid, namelijk een tekort aan oestrogeen, gaat niet vanzelf over. Wanneer er niets aan gedaan wordt, worden de klachten meestal erger. De vaginawand en -opening raken steeds verder geïrriteerd en er kunnen pijnlijke wondjes ontstaan. De klachten kunnen dan ook in het dagelijks leven hinderlijk zijn, bijvoorbeeld tijdens het lopen, fietsen en zitten.

Klachten die door een behandeling verholpen zijn, kunnen daarna langere tijd wegblijven. Bij vrouwen die klachten blijven houden, helpt het vaak om de seksuele gewoonten aan te passen aan de nieuwe situatie. Dat is niet altijd eenvoudig. Wanneer het nodig is, kan een psycholoog of een seksuoloog dit begeleiden.

Meer informatie

 

Informatie van het Nederlands Huisartsen Genootschap over vaginale droogheid en de overgang
thuisarts.nl/overgang/ik-ben-in-overgang

Informatie van het Nederlands Huisartsen Genootschap over de overgang en hormoongebruik
thuisarts.nl/overgang/ik-overweeg

Informatie van het Nederlands Huisartsen Genootschap over de overgang en zelfzorg
thuisarts.nl/overgang/ik-wil-goed-omgaan

Informatie van Patiëntenvereniging Gynaecologie Nederland
www.pgn-gynaecologie.nl/

Informatie over vaginale droogheid van de Mayo Clinics (Engelstalig)
www.mayoclinic.com/health

Informatie over vaginale droogheid van de U.S. National Library of Medicine (Engels)
www.nlm.nih.gov/medlineplus