Retroversie van de baarmoeder

Normaal ligt de baarmoeder iets naar voren (naar de buikzijde van het lichaam) gekanteld. Deze kanteling wordt aangeduid met de term anteversie van de baarmoeder ('ante' betekent 'naar voren gericht' en 'versie' betekent 'kering, kanteling'). Bij retroversie van de baarmoeder ('retro' betekent 'naar achteren gericht') kantelt de baarmoeder naar achteren (naar de rugzijde van het lichaam).

Retroversie van de baarmoeder kan gepaard gaan met retroflexie van de baarmoeder, maar dat hoeft niet.

Bent u huisarts of praktijkmanger?

Benieuwd hoe hybride zorg uw praktijk of post kan ondersteunen? 

In de whitepaper leest u alles over de mogelijkheden van hybride zorg.

Download het whitepaper

Oorzaken

Retroversie van de baarmoeder kan voorkomen zonder dat er sprake is van een afwijking. Bij een volle blaas bijvoorbeeld duwt de blaas de baarmoeder wat achterover. Als de blaas wordt geleegd, valt de baarmoeder weer terug in zijn normale positie.

Ook tijdens de eerste weken van de zwangerschap kan de baarmoeder achterover gekanteld liggen. Naarmate de foetus groeit en de baarmoeder groter wordt, keert de baarmoeder in veruit de meeste gevallen terug naar zijn normale positie. Deze vorm van retroversie komt ook voor bij vrouwen vanaf de menopauze. Tijdens de menopauze worden de bindweefsels rondom de baarmoeder zwakker waardoor de baarmoeder naar achteren kan zakken.

Retroversie kan ook het gevolg zijn van een onderliggende aandoening of afwijking. De baarmoeder ligt dan continu in retroversie en gaat niet vanzelf terug naar de normale positie. Dit wordt gefixeerde retroversie genoemd. Dit kan ontstaan doordat verklevingen door littekenweefsel zijn ontstaan als gevolg van een langdurige ontsteking in het bekken of als gevolg van endometriose. De baarmoeder zit dan vastgekleefd aan andere weefsels in het lichaam. Ook nieuwvormingen zoals tumoren en cysten in de baarmoeder, de eileiders of omgevende organen kunnen een gefixeerde retroversie van de baarmoeder veroorzaken.

Na een zeer zware bevalling komt het een enkele keer voor dat de banden waarmee de baarmoeder 'opgehangen' zit, in de buik worden uitgerekt of op een andere manier hun steunfunctie verliezen. De baarmoeder is dan zeer beweeglijk en ligt vaak in retroversie. Dit wordt het Allen-Masters-syndroom genoemd.

Symptomen retroversie van de baarmoeder

Bij spontane retroversie van de baarmoeder, dus wanneer er geen aandoening of afwijking aan ten grondslag ligt, zijn er meestal geen klachten. De klachten die ontstaan wanneer er wel sprake is van een aandoening of afwijking, zijn voor een deel afhankelijk van die aandoening of afwijking. De volgende klachten worden in deze gevallen veel genoemd:

• Pijn in de rug, onderbuik of vagina tijdens de geslachtsgemeenschap.
• Een vol, drukkend gevoel in het bekken.
• Pijn in het bekken of in de rug.
• Menstruatiestoornissen.
• Niet goed kunnen uitplassen (met name tijdens of na een zwangerschap).
• Obstipatie.
• Problemen met zwanger worden (zeldzaam bij een spontane retroversie).

Diagnose

De diagnose van retroversie van de baarmoeder wordt gesteld op basis van een lichamelijk onderzoek van de patiënte, in dit geval een vaginaal toucher. De arts brengt dan zijn wijs- en middelvinger in de vagina en voelt naar de stand van de baarmoederhals. Met zijn andere hand probeert hij via de buikwand de baarmoeder te voelen. Dit onderzoek is pijnloos, hoewel sommige patiëntes het onprettig vinden.

In geval van onvruchtbaarheid wordt de Hühner-test uitgevoerd om na te gaan of retroversie de oorzaak daarvan is. Dit onderzoek wordt uitgevoerd nadat een stel geslachtsgemeenschap heeft gehad. Wanneer actief sperma wordt aangetroffen in de vagina maar niet in de baarmoederhals, is dit een indicatie dat de baarmoederhals ontoegankelijk is en dat de retroversie mogelijk de oorzaak van de onvruchtbaarheid is.

Eerst moeten echter andere oorzaken van onvruchtbaarheid worden uitgesloten. Een via de vagina uitgevoerde echoscopie kan uitwijzen of er sprake is van afwijkingen of ziektes van de baarmoeder.

Behandeling retroversie van de baarmoeder

Wanneer een patiënte geen klachten heeft van een baarmoeder in retroversie, is het voldoende haar gerust te stellen. Wanneer de vrouw wel klachten heeft, is het mogelijk de baarmoeder met de hand naar zijn normale positie te duwen en een plastic ring, een pessarium, in te brengen om de baarmoeder op zijn plek te houden. Als na deze behandeling de klachten niet verdwijnen, moet een andere oorzaak van de problemen worden gezocht. Wanneer de klachten na verwijdering van het pessarium terugkomen, betekent dit dat de retroversie de oorzaak van de klachten was.

Bij een gefixeerde retroversie is meestal een operatie nodig. Bij patiëntes die bijna in de menopauze zijn, een door ziekte aangetaste baarmoeder hebben of geen kinderwens (meer) hebben, wordt soms de baarmoeder in zijn geheel verwijderd.

Prognose

Retroversie van de baarmoeder komt in het eerste trimester (de eerste 3 maanden) van de zwangerschap bij 10 tot 20 procent van de zwangeren voor. Bijna altijd ligt de baarmoeder al voor het tweede trimester weer goed en zijn er geen problemen te verwachten. Maar bij een kleine groep vrouwen blijft de baarmoeder in retroversie liggen. Er bestaat dan een geringe kans dat de baarmoeder wordt ingeklemd in het bekken omdat er geen ruimte is om goed te kunnen groeien. Dit komt bij ongeveer 1 op de 3000 zwangerschappen voor.

Inklemming van de baarmoeder geeft meestal problemen bij het plassen. De vrouw is niet meer in staat om de blaas goed leeg te plassen. Ook obstipatie, buikpijn en voortijdige weeën kunnen optreden. Als de aandoening niet tijdig ontdekt en verholpen wordt, kan een spontane abortus (miskraam) of een vroeggeboorte optreden.

Behandeling bestaat uit het inbrengen van een katheter, waardoor de blaas continu kan worden geledigd, en het geven van houdingsadviezen. Door een bepaalde houding aan te nemen, kan de vrouw ruimte in haar buik creëren. Daardoor krijgt de baarmoeder de mogelijkheid een goede positie aan te nemen.

Meer informatie

Informatie over retroversie van de baarmoeder (Engelstalig)
www.nlm.nih.gov/retroversion-of-the-uterus

Website van Freya, de patiëntenvereniging voor mensen die te maken hebben met onvrijwillige kinderloosheid
www.freya.nl

Informatie over de ligging van de baarmoeder (Engelstalig)
emedicine.medscape.com/malposition-of-the-uterus

Informatie over de ligging van de baarmoeder (Engelstalig)
americanpregnancy.org/tippeduterus

Informatie over de Hühner-test
www.westfriesgasthuis.nl/hühner test.pdf

Heineman et al. Obstetrie en gynaecologie. De voortplanting van de mens.
Vijfde druk. Elsevier Gezondheidszorg, Maarssen, 2004