Peniskanker

Peniskanker, ook wel peniscarcinoom genoemd, is een zeldzame aandoening. Het komt jaarlijks voor bij 1 op 100.000 mannen in Nederland. Dit zijn ongeveer 60 tot 80 mannen per jaar die behandeld moeten worden voor peniskanker. Deze vorm van kanker komt vooral voor bij mannen ouder dan 50 jaar.

Bij peniskanker ontstaat een ongeremde groei van cellen waardoor een kwaadaardig gezwel, ook wel kwaadaardige tumor of carcinoom genoemd, in de penis ontstaat. Peniskanker begint meestal op de voorhuid of op de eikel van de penis.

Bent u huisarts of praktijkmanger?

Benieuwd hoe hybride zorg uw praktijk of post kan ondersteunen? 

In de whitepaper leest u alles over de mogelijkheden van hybride zorg.

Download het whitepaper

Stadia van peniskanker

Afhankelijk van de locatie van het gezwel en de omvang van de uitzaaiingen worden vijf stadia van peniskanker onderscheiden.

• Stadium 1: de kanker bevindt zich alleen aan de oppervlakte van de eikel of op de voorhuid.
• Stadium 2: de kanker heeft zich verspreid naar het dieper gelegen weefsel van de eikel en naar de penisschacht.
• Stadium 3: de kanker is aanwezig in het grootste gedeelte van de penis en er kunnen uitzaaiingen zijn in de lymfeklieren in de lies.
• Stadium 4: vrijwel de gehele penis is aangetast en/of de kanker is uitgezaaid naar andere organen.
• Stadium 5: na behandeling keert de kanker terug, op dezelfde plek of ergens anders op de penis.

Op basis van het stadium kan de ernst van de ziekte worden vastgesteld en een behandeling worden voorgeschreven.

Risicofactoren

De precieze oorzaak van peniskanker is niet bekend, maar er zijn verschillende factoren die een rol kunnen spelen bij het krijgen ervan:

• Een vernauwde voorhuid.
• Roken.
• Leeftijd.
• Een slechte persoonlijke hygiëne.
• Infectie met het humaan papillomavirus (HPV) via seksueel contact.
• Chronische ontstekingen aan de voorhuid door de aanwezigheid van smegma (talgafscheiding onder de voorhuid van de penis).
• Aandoeningen van de penis die het gevolg zijn van langdurige irritatie van de penishuid, zoals leukoplakie.

Symptomen peniskanker

In de vroege stadia van peniskanker verschijnen er kleine rode vlekjes en pijnloze wondjes op de penis in de vorm van zweren of gezwellen. Dat gebeurt meestal eerst op de eikel en de voorhuid. De gezwellen lijken op genitale wratten. Dit is een goedaardige penisaandoening. Hierdoor wordt de diagnose peniskanker vaak pas later gesteld.

In de late stadia van peniskanker veroorzaakt het gezwel pijn en kan het spontaan gaan bloeden. Het gezwel kan uitzaaien naar de penisschacht en binnenste spierlaag van de penis.

De niet-genezende zweertjes kunnen gaan infecteren en er kan uitscheiding uit de penis komen. Dit kan irritatie en jeuk veroorzaken.

Als de kanker uitzaait naar de aangrenzende lymfeklieren, kunnen deze opgezet raken en een knobbel in de lies vormen.

Diagnose

De diagnose wordt gesteld op basis van de klachten en een lichamelijk onderzoek. Aanvullend onderzoek kan bestaan uit bloedonderzoek, röntgenfoto’s, echografie en een CT-scan. Een biopsie kan de diagnose bevestigen.

Als het gezwel kwaadaardig blijkt te zijn, worden er nog meer onderzoeken uitgevoerd om uitzaaiingen op te sporen en te bepalen welke behandeling de groei kan remmen. Met een lymfescintigrafie kunnen uitzaaiingen in de lymfeklieren opgespoord worden.

Behandeling peniskanker

De behandeling van peniskanker hangt onder meer af van:

• de plaats en de grootte van het gezwel.
• of en hoe ver de tumor is doorgegroeid in de bloedvaten en het omringende weefsel.
• of er sprake is van uitzaaiingen.
• de algehele gezondheidstoestand van de man.

De behandelmethoden zijn onder te verdelen in operatief ingrijpen, bestralingstherapie en chemotherapie, of een combinatie aan behandelingen. Tegenwoordig wordt geprobeerd om peniskanker zoveel mogelijk te behandelen met bestraling en chemotherapie en niet door de penis gedeeltelijk of geheel te verwijderen. Dit kan namelijk grote psychische problemen veroorzaken.

Operatief ingrijpen
Het operatief verwijderen van de tumor, is een ingrijpende gebeurtenis. De gevolgen voor de penis zijn afhankelijk van de grootte en het stadium van de tumor. In een beginstadium van kanker van de eikel en de voorhuid van de penis wordt er meestal voor gekozen om een deel van de penis te sparen (gedeeltelijke amputatie of penectomie). Dat gebeurt zodat de man nog kan plassen en seksuele activiteiten mogelijk blijven.

Totale amputatie van de penis wordt gedaan bij grotere tumoren die de schacht van de penis aantasten. Totale amputatie houdt in dat de penis in zijn geheel wordt verwijderd, samen met de bijbehorende lymfeklieren en het zwellichaam. In sommige gevallen worden hierbij ook de balzak en de zaadballen verwijderd. Na amputatie van de penis kan een man in aanmerking komen voor een reconstructie van de penis of een penisprothese.

Kleine, oppervlakkige gezwellen op de penis worden ook wel verwijderd met microscopische chirurgie. Bij deze methode wordt het kankerweefsel laag voor laag verwijderd. Verder wordt met een microscoop bekeken of alle kankercellen uit het aangetaste gebied zijn verwijderd. Zo wordt geprobeerd zo veel mogelijk gezond weefsel van de penis te behouden. Dat gebeurt zowel om cosmetische als om psychologische redenen.

Als er alleen een zeer klein kankergezwel in de voorhuid zit, kan worden volstaan met een besnijdenis . Bij een klein en oppervlakkig gezwel zonder uitzaaiingen hoeft alleen het aangetaste gebied te worden verwijderd.

Bestraling en chemotherapie
Bevindt de kanker zich in een gevorderd stadium, dan kan bestraling (radiotherapie) en/of chemotherapie nodig zijn om uitzaaiing te voorkomen. Als er al uitzaaiingen zijn, dan wordt met deze behandelingsmethoden geprobeerd om verdere uitzaaiing te voorkomen. Vaak wordt na een operatie een bestralingskuur gegeven om terugkeer van de kanker tegen te gaan.

Bij bestraling wordt een energierijke, radioactieve stralenbundel in een precies vastgestelde dosis op de penis gericht. Hierdoor krimpt het gezwel of worden de kankercellen vernietigd, terwijl de gezonde cellen maar minimale schade lijden.

Bij chemotherapie worden krachtige geneesmiddelen ingezet om de kankercellen te doden (cytotoxica). Er bestaan verschillende middelen, elk met zijn eigen bijwerkingen. Chemotherapie wordt niet vaak gebruikt om peniskanker te behandelen. Soms wordt het voorgeschreven als ondersteunende behandeling naast chirurgie en/of bestraling. De behandeling van peniskanker met chemotherapie bevindt zich nog in een experimentele fase.

Prognose

Peniskanker kan levensbedreigend worden als de aandoening niet wordt behandeld. Hoe eerder de aandoening wordt ontdekt, des te groter de kans op genezing en overleven.

Preventie

Peniskanker kan niet voorkomen worden. Wel kunnen de risicofactoren voorkomen worden door:

• Goede hygiëne, zoals het goed schoonmaken van de eikel onder de douche met kraanwater. Dat is met name van belang voor mannen met een vernauwde voorhuid.
• Stoppen met roken.
• ‘Veilig vrijen’ om besmetting met HPV te voorkomen.

Meer informatie

Informatie over peniskanker van KWF Kankerbestrijding
www.kanker.nl/bibliotheek/peniskanker/behandeling-en-bijwerkingen/1492-behandeling-en-bijwerkingen

Informatie over peniskanker van het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis
www.nki.nl/