Auto-immuunziekten - algemeen

Het afweer- of immuunsysteem is een ingewikkeld netwerk van cellen dat het lichaam beschermt tegen binnendringende bacteriën, virussen en andere organismen die infecties kunnen veroorzaken. Dit doet het afweersysteem door antistoffen te produceren.
In geval van een auto-immuunziekte maakt het afweersysteem geen onderscheid tussen lichaamsvreemde en lichaamseigen stoffen. Ook eigen weefsels en organen kunnen dan worden aangevallen door antistoffen. Er zijn verschillende soorten auto-immuunziekten, die elk op hun eigen manier het lichaam schaden, doordat ze ontstekingen veroorzaken in weefsels, cellen en organen.

Bent u huisarts of praktijkmanger?

Benieuwd hoe hybride zorg uw praktijk of post kan ondersteunen? 

In de whitepaper leest u alles over de mogelijkheden van hybride zorg.

Download het whitepaper

Oorzaken

Over auto-immuunziekten is nog veel onbekend. Wel weten we dat het erfelijk materiaal (genen) een belangrijke rol speelt, in combinatie met invloeden van buitenaf. Afwijkingen in één of meer genen maken iemand vatbaar voor dergelijke ziekten. Vatbaarheid betekent niet dat de ziekte zich ook altijd ontwikkelt. Soms hebben meerdere familieleden dezelfde genafwijking, en ontwikkelen enkele familieleden de ene auto-immuunziekte, krijgen andere een andere auto-immuunziekte, en weer andere worden helemaal niet ziek. De wijze waarop geërfde genafwijkingen tot uiting komen, wordt namelijk beïnvloed door de wijze waarop iemands afweersysteem reageert op bepaalde prikkels, milieu-invloeden en omstandigheden als zonlicht, veroudering, virusinfecties, chronische stress, hormonen en zwangerschap.
Vrouwen, vooral in de vruchtbare leeftijd, lijken vatbaarder te zijn voor auto-immuunziekten dan mannen. Soms speelt etniciteit een rol: bepaalde auto-immuunziekten komen vaker dan gemiddeld voor onder bepaalde bevolkingsgroepen. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld lijden vrouwen met Afrikaanse of Latijn-Amerikaanse voorouders vaker aan lupus erythematodes dan vrouwen die van blanke Europeanen afstammen.

Besmetting

Anders dan bacteriële en virale infecties zijn auto-immuunziekten niet besmettelijk.

Typen

Auto-immuunziekten kunnen verschillende organen en lichaamsstelsels aantasten, zoals:

• het zenuwstelsel: multipele sclerose en myasthenia gravis ;
• de darmen: ziekte van Crohn
• de rode bloedcellen: hemolytische anemie en pernicieuze anemie (allebei vormen van bloedarmoede);
• de bloedvaten: arteriitis temporalis en vasculitis ;
• de huid: psoriasis ; vitiligo en lupus erythematodes;
• de alvleesklier: diabetes mellitus type 1 ;
• de schildklier: Hashimoto-thyroïditis;
• botten en spieren: reumatoïde artritis en systemische lupus erythematodes ;
• de lever: auto-immuunhepatitis .

Ook kan het zijn dat meerdere auto-immuunziekten naast elkaar voorkomen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij Polyglandulair Auto Immuun Syndroom (PAIS).

Diagnose

De arts stelt de diagnose op grond van de verschijnselen, het verhaal van de patiënt, lichamelijk onderzoek en speciaal laboratoriumonderzoek. Soms is het moeilijk om meteen de juiste diagnose te stellen, want de verschijnselen van auto-immuunziekten kunnen vrij algemeen zijn. Zo heeft iemand met reumatoïde artritis in het begin vaak alleen last van moeheid en vage gewrichtspijn: dit soort verschijnselen hoeft helemaal niet op een auto-immuunziekte te wijzen.
Om de juiste diagnose te kunnen stellen, moet de arts de patiënt regelmatig zien, gedurende langere tijd en steeds weer gerichte testen laten doen. In het bloed kunnen soms antistoffen worden aangetoond tegen eigen weefsel.

Behandeling

Een auto-immuunziekte veroorzaakt ontstekingen die schade toebrengen aan weefsels, cellen en organen. De behandeling richt zich meestal op de gevolgen van die ontstekingen. Daarnaast krijgen patiënten vaak zogeheten immunosuppressiva voorgeschreven. Dit zijn medicijnen die de abnormale reacties van het afweersysteem afremmen of stoppen. Dergelijke middelen onderdrukken echter ook het vermogen van het afweersysteem om gewone infecties te lijf te gaan. Hierdoor kunnen ernstige bijwerkingen optreden.

Prognose

Soms kan een auto-immuunziekte al worden vastgesteld voordat er veel schade is aangericht. De patiënt kan dan in een vroeg stadium (zware) medicijnen krijgen om de aandoening onder controle te houden. Mensen met een auto-immuunziekte moeten vaak hun leven lang onder behandeling blijven en medicijnen gebruiken. Met de juiste medische zorg kunnen veel patiënten echter een normaal leven leiden.

Meer informatie

Drury, P.L. and Shipley, M., 1999 'Rheumatology and bonedisease', in Clinical Medicine, eds P. Kumar & M.Clark, Harcourt Publishers Limited, Edinburgh, London
Understanding Autoimmune disease, 1998.
www.niaid.nih.gov/topics/Pages/default.aspx (Engels)