Zenuwschade door medicijnen, straling en toxische stoffen

Zenuwschade (polyneuropathie) is een aandoening van het perifere zenuwstelsel waarbij meerdere zenuwen verspreid over het hele lichaam zijn aangedaan. Medicijnen, straling (zoals radiotherapie) en toxische stoffen (zoals alcohol) kunnen de oorzaak zijn van deze zenuwschade.

Critical illness polyneuropathy is een vorm van polyneuropathie die is ontstaan door het vergiftigende effect van micro-organismen in het bloed. Dit komt voor bij ernstig zieke patiënten die op de intensive care zijn opgenomen met een sepsis (bloedvergiftiging). Critical illness polyneuropathy komt meestal later aan het licht.

Dokter Appke voor uw gezondheidsvragen

Bij een langdurige keelpijn wel of niet naar de huisarts? Heeft u een bijsluiter waar u niet uitkomt? Dokter Appke is er voor u!

• Snel én deskundig antwoord op uw gezondheidsvraag
• Online beeldbellen met een huisarts
• Stuur een foto mee van uw klacht
• Uw gegevens zijn veilig en blijven vertrouwelijk
• Ook 's avonds, in het weekend én op feestdagen bereikbaar

Download Dokter Appke

Oorzaken

Zenuwschade door medicijnen kan door verschillende groepen geneesmiddelen worden veroorzaakt. Voorbeelden hiervan zijn bepaalde geneesmiddelen tegen kanker (chemotherapie), antivirale middelen en antimicrobiële middelen. Ook het anti-epilepticum fenytoïne en de geneesmiddelen amiodaron, perhexiline en hydralazine, die worden gebruikt om hartaandoeningen te behandelen, kunnen polyneuropathieën veroorzaken.

Zenuwschade door straling treedt bijvoorbeeld op na behandeling van kanker met radiotherapie. Hierbij worden hoge doses straling met veel energie gebruikt om kankercellen te doden. Hoewel aanvankelijk meestal één enkele perifere zenuw wordt beschadigd (mononeuropathie), raken langzaam ook andere perifere zenuwen aangetast.

Zenuwschade door toxische stoffen kan worden veroorzaakt door een tekort aan vitamine B1 (thiamine) of andere B-vitamines. Of door een direct giftig effect van alcohol op zenuwen. Oorzaken van een tekort aan thiamine en andere B-vitamines zijn onder meer:

• Onvoldoende opname met de voeding.
• Belemmerde opname van deze vitamines door de darmen.
• Een grotere behoefte aan thiamine voor de afbraak van de genuttigde alcohol.

Polyneuropathie kan ook worden veroorzaakt door blootstelling aan:

• Zware metalen (arseen, lood, kwik en thallium).
• Industriële gifstoffen.
• Gifstoffen gebruikt in het milieu (acrylamide, koolstofdisulfide, ethyleenoxide, herbiciden, methylbromide and pesticiden).

Critical illness polyneuropathy wordt veroorzaakt door het vergiftigende effect van bacteriën in de bloedbaan.

Symptomen

Symptomen van polyneuropathie zijn gevoels- en bewegingsstoornissen. Wanneer gevoelszenuwen zijn aangedaan, kunnen tintelingen, pijn of juist gevoelloosheid optreden. Bewegingsstoornissen zijn krachtsverlies en weefselvermindering van de spieren (atrofie). Bij zenuwschade door straling kunnen verschillende maanden of jaren voorbijgaan voordat de symptomen ontstaan.

Zenuwschade door alcohol ontstaat meestal geleidelijk. Het wordt gekenmerkt door:

• Een branderig gevoel.
• Overgevoeligheid van de kuiten of voetzolen.
• Verzwakking van bepaalde beenspieren.
• Problemen met de coördinatie van bewegingen (ataxie).

Critical illness polyneuropathy ontstaat meestal enige tijd na een ernstige bloedvergiftiging (sepsis) of het falen van verschillende organen. De aandoening wordt gekenmerkt door spierverzwakking. Het kan vooraf worden gegaan door een toestand van verwarring of verminderd bewustzijn.

Diagnose

De diagnose wordt gesteld op basis van de medische voorgeschiedenis, het medicatiegebruik, het beroep van de patiënt en de symptomen. Hierna volgt een lichamelijk onderzoek.

Aanvullend onderzoek, zoals een zenuwgeleidingsonderzoek of elektromyografie, kan de functie van zenuwen testen en de diagnose bevestigen. Soms wordt nog een MRI- of CT-scan gemaakt om andere oorzaken uit te sluiten.

Behandeling

Polyneuropathie heeft veel verschillende oorzaken. Meestal is de behandeling gericht op het verminderen van de klachten. Hierbij wordt soms medicatie gegeven tegen pijn of spasmes. De behandeling is vaak multidisciplinair en wordt vaak begeleid door een revalidatiearts. Andere behandelaars zijn vaak de fysiotherapeut en de ergotherapeut. Soms is psychologische begeleiding nodig.

De symptomen van zenuwschade die door geneesmiddelen is veroorzaakt, verdwijnen soms nadat met het medicijn is gestopt. Maar soms zijn specifieke maatregelen nodig om de polyneuropathie te behandelen.

Zo is het bij zenuwschade door straling belangrijk dat de oorzaak wordt weggenomen. Bij straling in de vorm van radiotherapie kan dit een moeilijke afweging zijn. De gevolgen wegen soms immers op tegen de baten van de behandeling.

Voor het behandelen van alcoholische polyneuropathie moet worden gestopt met alcohol. Tegelijkertijd moeten thiamine en andere voedingssupplementen met vitamine B ingenomen worden.

Prognose

Critical illness polyneuropathy geneest bij ongeveer de helft van de patiënten vrijwel volledig. In andere gevallen blijven er klachten bestaan. De klachten die blijven bestaan, zijn afhankelijk van de zenuwschade.

Meer informatie

Richtlijn over polyneuropathie
www.neurologie.nl/richtlijnen-polyneuropathie.pdf
www.vsn.nl/spierziekten/polyneuropathie

Informatie over polyneuropathie (Engelstalig)
www.nlm.nih.gov/polyneuropathy

Critical illness polyneuropathie
www.neuropathie.nu/critical-illness-polyneuropathie