Structuur van de hersenvliezen

De hersenvliezen (meningen) zijn drie vliezen die de hersenen en het ruggenmerg omgeven en beschermen. De drie hersenvliezen die de hersenen omgeven, worden de craniale hersenvliezen genoemd. Die van het ruggenmerg zijn de spinale hersenvliezen. Beide soorten hersenvliezen lijken op elkaar, maar er zijn enkele verschillen.

Bent u huisarts of praktijkmanger?

Benieuwd hoe hybride zorg uw praktijk of post kan ondersteunen? 

In de whitepaper leest u alles over de mogelijkheden van hybride zorg.

Download het whitepaper

Plaats van de hersenvliezen

De hersenvliezen omgeven twee belangrijke lichaamsdelen; de hersenen en het ruggenmerg. De hersenvliezen rond de hersenen liggen binnen de schedelholte en zijn aan de buitenkant door de schedelbeenderen omgeven. De spinale hersenvliezen zijn omgeven door de wervelkolom.

Structuur van de hersenvliezen

Er zijn drie verschillende hersenvliezen. Hieronder staan ze van buiten naar binnen opgesomd.

• Een taaie, leerachtige laag (dura mater).
• Een dunne, middelste laag (arachnoidea of spinnenwebvlies).
• Een dunne laag die stevig met het oppervlak van hersenen en ruggenmerg is verbonden (pia mater).

De lagen rond de hersenen lopen via het achterhoofdsgat (foramen magnum) door in de lagen rond het ruggenmerg.

Dura mater
De craniale dura mater bestaat uit twee lagen: de buitenste en de binnenste laag. Deze lagen zijn stevig met elkaar verbonden, maar op verschillende plaatsen maakt de binnenste laag zich los en buigt deze naar binnen. Zo ontstaan zowel plooien als ruimtes tussen de binnenste en buitenste laag. Deze twee structuren heten de durale plooien en de durale veneuze sinussen. De durale plooien zijn scheidingswanden die in de schedelholte doorlopen en compartimenten vormen die vrij met elkaar in verbinding staan. Binnen deze plooien zijn de verschillende hersenonderdelen gelegen, die ook door deze plooien worden beschermd. De durale veneuze sinussen zijn met bloed gevulde kanalen die zich vooral onder aan deze durale plooien bevinden. Hier wordt bloed verzameld dat uit de hersenen terugkomt, waarna het via bloedvaten de schedel verlaat.

De binnenste laag van de craniale dura mater loopt via het achterhoofdsgat door naar het ruggenmerg. Vanaf daar vormt het de spinale dura mater. Een verschil tussen deze twee vliezen is dus dat de dura mater op ruggenmergniveau maar uit één laag bestaat. Deze dura mater is niet met de wervelkolom verbonden, maar is door een vrij grote ruimte (epidurale ruimte) van de wervelkolom gescheiden. Deze ruimte is voornamelijk gevuld met een zacht vetkussen en een netwerk van bloedvaten. Alle zenuwen die het ruggenmerg binnenkomen of verlaten, lopen hier ook doorheen. De craniale dura mater bevat talrijke bloedvaten, terwijl de spinale dura mater er weinig heeft. Bovendien worden de hersenen door de dura mater en de durale plooien binnen de schedel op hun plaats gehouden, waardoor wordt voorkomen dat ze te vrij in de schedel kunnen bewegen.

Arachnoidea
Het volgende hersenvlies is de arachnoidea, die weinig of geen bloedvaten bevat. De arachnoidea die de hersenen omgeeft, is aan de dura bevestigd en volgt de omtrek van de hersenen niet. Wel loopt hij samen met de dura mater in de plooien door. De spinale arachnoidea daarentegen omgeeft het ruggenmerg losjes en omgeeft naar onder toe de cauda equina (‘paardenstaart’, een zenuwbundel van het ruggenmerg).

De arachnoidea is door een smalle ruimte (subdurale ruimte) van de dura mater gescheiden en van de pia mater door de subarachnoidale ruimte. Deze ruimte bevat hersenvloeistof. Op bepaalde plaatsen aan de basis van de hersenen is deze ruimte vergroot. Dit zijn de subarachnoidale cisternen. De subarachnoidale ruimten staan in verbinding met de hersenkamers. Dit moet ook wel, anders zou de hersenvloeistof niet vrij kunnen stromen.

Pia mater
De derde laag is de pia mater. Deze bedekt de gehele hersenen en het ruggenmerg. De pia mater bevat talrijke bloedvaten die het ruggenmerg en de hersenen van zuurstof en voedingsstoffen voorzien. De craniale pia mater volgt de plooien van de hersenen volledig en vormt een onderdeel van de structuur die de hersenvloeistof aanmaakt, de plexus choroideus. De pia mater vormt aan de onderkant een verbinding met het stuitbeentje. Door deze verbinding is het ruggenmerg op zijn plaats verankerd, zodat het niet door bewegingen van het lichaam kan worden vervormd. Bovendien ligt er over de hele lengte van het ruggenmerg aan de voorkant een bindweefselplaat. Hierdoor is de pia mater met de arachnoidea en de dura mater verbonden.De verschillende craniale lagen en ruimtes.

• Dura mater buitenste laag met talrijke bloedvaten.
• Durale sinussen.
• Dura mater binnenste laag, soms geplooid naar binnen.
• Subdurale ruimte.
• Arachnoïdea.
• Subarachnoidale ruimte met hersenvloeistof.
• Pia mater met talrijke bloedvaten.
• Hersenen.

De verschillende spinale lagen en ruimtes.

• Epidurale ruimte.
• Dura mater binnenste laag, weinig bloedvaten.
• Subdurale ruimte.
• Arachnoidea, omgeeft ook de cauda equina.
• Subarachnoidale ruimte met hersenvloeistof.
• Pia mater, vaatrijk en verankerd aan het stuitbeentje.
• Ruggenmerg.

Relatie van de hersenvliezen met andere delen van het zenuwstelsel

De hersenvliezen omgeven de twee belangrijkste organen van het zenuwstelsel: de hersenen en het ruggenmerg. In de hersenvliezen ligt een rijk netwerk van zenuwen, waarbij de diverse lagen van de hersenvliezen omhulsels vormen voor de vele zenuwen die door de openingen aan de schedelbasis en wervelkolom uittreden.

De arachnoidea vormt een los omhulsel rond de zenuwen tot aan de plaats waar deze uit de schedel en de wervelkolom treden. De spinale arachnoidea omvat het onderste uiteinde van de cauda equina.

De subarachnoidale ruimte bevat hersenvloeistof die door kanalen rond het oppervlak van hersenen en ruggenmerg stroomt. Deze vloeistof werkt als schokbreker voor het centrale zenuwstelsel en beschermt deze structuur tegen beschadiging.

Afwijkingen van de hersenvliezen

Afwijkingen van de hersenvliezen blijken zeer schadelijk te zijn voor de structuren die zij omgeven.

Meningeomen zijn hersenvliestumoren. Als deze groeien, kunnen ze drukverhoging in hersenen en ruggenmerg veroorzaken.

Ernstige hoofdwonden, waaronder hoofdwonden die tijdens de geboorte zijn ontstaan, hebben soms tot gevolg dat bloedvaten binnen de schedel scheuren en dat in de ruimtes in de hersenvliezen bloedingen ontstaan. Door een ophoping van bloed in deze ruimtes kunnen de hersenen snel worden samengedrukt, waardoor deze niet meer goed werken.

Meer informatie

Informatie van de Hersenstichting Nederland
www.hersenstichting.nl (de hersenen in een notedop)
www.hersenstichting.nl (hersenvocht)

Bouw hersenvliezen en afbeelding
www.hersenletsel.net

Anatomie hersenen van de Hersenstichting
www.hersenstichting.nl

Informatie en afbeelding hersenvliezen
nl.wikipedia.org/wiki/Hersenvliezen

(Engels) Bouw van de hersenvliezen (USA)
www.nlm.nih.gov
www.nlm.nih.gov

(Engels) Informatie over tumoren van het centrale zenuwstelsel (USA)
www.ninds.nih.gov

Drake, R.L., Vogl, W. and Mitchell, A.W.M. (2005), Gray’s Anatomy for Students, Elsevier-Churchill Livingstone, London.

Marieb, E.N. (1998), Human Anatomy & Physiology, 4th ed, Addison-Wesley, Harlow.

Tortora, G.J. and Grabowski, S.R. (2003), Principles of Anatomy & Physiology, 10th ed, John Wiley & Sons, New York.

Waugh, A. and Grant, A. (2001), Ross and Wilson Anatomy and Physiology, 9th ed, Churchill Livingstone, London.