Oedeem

Oedeem is vocht op plaatsen in het lichaam waar vocht normaal niet of nauwelijks aanwezig is. Het kan voorkomen in een bepaald lichaamsdeel, een orgaan of over het hele lichaam. Maar vaak zit oedeem aan de voeten en enkels.

Meestal blijft er kuiltje achter als er zo’n tien seconden met de duim op de zwelling wordt gedrukt (pitting oedeem). Maar er bestaan ook vormen van oedeem waarbij een putje drukken niet mogelijk is. Veel mensen hebben last van het vasthouden van vocht. Dat wil niet altijd zeggen dat er een ziekte aanwezig is.

Bent u huisarts of praktijkmanger?

Benieuwd hoe hybride zorg uw praktijk of post kan ondersteunen? 

In de whitepaper leest u alles over de mogelijkheden van hybride zorg.

Download het whitepaper

Oorzaken

Oedeem kan te maken hebben met de lichaamshouding. Overtollig vocht hoopt zich op in het lichaamsdeel dat zich het dichtst bij de grond bevindt. Dat komt door de zwaartekracht. Mensen die langdurig in dezelfde houding zitten, kunnen opgezette voeten en enkels krijgen. Bijvoorbeeld tijdens een lange vliegreis. Iemand die de hele nacht met zijn hand langs het bed slaapt, kan een opgezette hand krijgen.

Als het buiten heel heet is, kan ook oedeem ontstaan. Mensen houden dan sneller vocht vast. Het lichaam kan het dan minder goed kwijt. En het is normaal dat vrouwen tijdens de zwangerschap vocht vasthouden in de handen of voeten.

Oedeem kan ook ontstaan door een aandoening. Hieronder staan enkele voorbeelden.

• Verminderde werking van de bloedvaten in het been (veneuze insufficiëntie). Vaak is er dan sprake van spataderen. Het oedeem zit in de voeten en onderbenen. Een plotse afsluiting van een ader door trombose leidt ook tot een opgezet been. Dit is dan maar aan een kant en meestal is het dikke been pijnlijk en rood.
• Verminderde pompwerking van het hart (hartfalen). Het oedeem zit dan in de benen. Maar iemand ook kan vocht vasthouden in de lever, buikholte en in en rond de longen.
• Verminderde werking van de schildklier. Het oedeem bevindt zich meestal in de benen.
• Ernstige ondervoeding door tekort aan eiwitten in het bloed. Vocht hoopt zich vooral op in de buikholte.
• Nierziektes waarbij eiwitten verloren gaan in de urine. Vaak is het oedeem dan door het hele lichaam verspreid. Ook in het gezicht en de handen.
• Ernstige leverziektes (leverfalen) door de verminderde aanmaak van eiwitten. Vaak bevindt het vocht zich in de benen en in de buikholte (ascites).
• Allergische reactie (Quincke oedeem). Dit oedeem komt voor in het gezicht, de mond, tong en/of keel. Iemand kan stikken als dit oedeem in de mond- of keelholte voorkomt.
• Lymfoedeem bij een afsluiting van de lymfevaten. Dit kan gebeuren na het verwijderen van lymfeklieren (bijvoorbeeld in de oksel bij borstkanker) of door een tropische infectieziekte.
• Sommige medicijnen kunnen oedeem veroorzaken, zoals corticosteroïden en oestrogenen.

Symptomen

Klachten hangen samen met de plaats van het oedeem en de oorzaak ervan. Oedeem in de benen kan een strak, gespannen gevoel geven. Schoenen passen niet meer goed en sokken laten een afdruk achter in het been. Ook kunnen sneller wondjes ontstaan, die slecht genezen.

Oedeem in de buikholte (ascites) geeft buikpijnklachten, misselijkheid, moeilijke stoelgang en verminderde eetlust. Als er vocht in of rond de longen zit, geeft dit benauwdheid en kortademigheid. Vooral bij plat liggen. Ook komt dan hoesten voor, met soms opgeven van roze slijm. Bij bedlegerige mensen kan oedeem zich ophopen in de onderrug en billen.

Diagnose

De arts stelt de diagnose op basis van een lichamelijk onderzoek. Om de oorzaak van oedeem op te sporen, kunnen veel aanvullende onderzoeken worden gedaan. Dat varieert van bloed- en urineonderzoek tot beeldvormend onderzoek.

Behandeling

De behandeling van oedeem hangt af van de oorzaak. We bespreken de twee meest voorkomende oorzaken van oedeem.

Bij oedeem door een verminderde werking van de aders.

• Steunkousen dragen is de belangrijkste behandeling. Deze speciale kousen drukken de aders samen. Dat helpt het bloed terug te stuwen naar het hart.
• Veel wandelen is belangrijk om bloed vanuit de benen naar het hart te pompen (spierpompwerking)
• Niet te lang achtereen staan of zitten (met gekruiste benen).
• Bij zitten of liggen kunnen de benen wat hoger gelegd worden.
• Plaspillen hebben geen zin.

Bij oedeem door hartfalen.

• Weinig zout eten.
• Het advies is dagelijks te wegen. Een gewichtstoename van meer dan twee kilo in enkele dagen wijst op het vasthouden van vocht. Vaak is het oedeem dan nog aan de buitenkant te zien.
• Bij ernstig hartfalen wordt vaak een vochtbeperking voorgeschreven. Meestal mag iemand dan niet meer dan anderhalve liter vocht per dag gebruiken.
• Daarnaast schrijft de arts plaspillen voor. Deze drijven het vocht af.

Zelfzorg

 

• Wandel dagelijks een half uur.
• Fietsen is goede beweging
• Wissel houdingen regelmatig af
• Leg de benen wat hoger bij zitten of liggen.
• Vermijd zitten met gekruiste benen.
• Zoek verkoeling als het heet is.
• Raadpleeg de huisarts als oedeem plots ontstaat. Zeker als dat in één been is. Of als het op andere plaatsen zit, zoals de handen of het gezicht.

 

Meer informatie

Informatie over hartfalen
www.hartstichting.nl/hart_en_vaten/hartziekten/hartfalen/

Informatie over chronische veneuze insufficiëntie
www.huidinfo.nl/spataderen.htm

(Engelse) informatie over oedeem
www.nlm.nih.gov/medlineplus/edema.html