De functie van de hypofyse

De hypofyse , ook wel de hersenklier genoemd, is een endocriene klier ter grootte van een kikkererwt. Deze klier hangt aan de onderkant van de hersenen. Endocriene klieren zijn organen die hormonen maken en in de bloedbaan brengen.

De hypofyse is via een steeltje verbonden met de hypothalamus, een gedeelte van de hersenen dat direct boven de hypofyse ligt.

De hypofyse bestaat uit twee delen: het voorste gedeelte (voorkwab) en het achterste gedeelte (achterkwab). De voorkwab heet ook wel adenohypofyse en de achterkwab neurohypofyse.

De hypofyse speelt een centrale, regelende rol in het hormoonstelsel. De klier produceert daarvoor diverse hormonen die bijvoorbeeld de schildklier, de bijnieren en de geslachtsklieren beïnvloeden.

Dokter Appke voor uw gezondheidsvragen

Bij een langdurige keelpijn wel of niet naar de huisarts? Heeft u een bijsluiter waar u niet uitkomt? Dokter Appke is er voor u!

• Snel én deskundig antwoord op uw gezondheidsvraag
• Online beeldbellen met een huisarts
• Stuur een foto mee van uw klacht
• Uw gegevens zijn veilig en blijven vertrouwelijk
• Ook 's avonds, in het weekend én op feestdagen bereikbaar

Download Dokter Appke

Hypofysehormonen

De hypofysehormonen beïnvloeden veel activiteiten van het lichaam. Ze regelen ook de functie van andere endocriene klieren. Deze hormonen zijn van wezenlijk belang voor de groei en ontwikkeling. Bovendien beïnvloeden ze diverse lichaamsprocessen, de stofwisseling en de voortplanting.

Tot de hormonen die door de voorkwab worden afgescheiden behoren:

• Groeihormoon, of somatotropine reguleert de groei van vooral botten en spieren. Daarnaast heeft het invloed op de stofwisseling van vetten, eiwitten en suikers.
• Prolactine is het melkklierhormoon dat zorgt voor de melkproductie na een bevalling.
• FSH (follikel-stimulerend hormoon) en LH (luteïniserend hormoon) beÏnvloeden de eierstokken en testikels en zorgen voor de voortplanting.
• TSH (thyroïd-stimulerend hormoon) regelt de werking van de schildklier.
• ACTH (adrenocorticotroop hormoon) gaat over de werking van de bijnierschors.
• MSH (melanocytstimulerend hormoon) werkt dat op de huidcellen.
• Endorfinen, zijn betrokken bij pijnstilling en een gevoel van euforie.

De hypofyseachterkwab is eigenlijk een verlengstuk van de hypothalamus. De zenuwenbanen van de hypothalamus eindigen in de hypofyseachterkwab. De zenuwcellen in de hypofyseachterkwab geven de volgende hormonen af:

• Oxytocine speelt een rol bij onder andere de start van de bevalling, de toeschietreflex bij borstvoeding en bij moederbinding.
• ADH (antidiuretisch hormoon) of vasopressine, speelt een rol bij de waterhuishouding van het lichaam. Het zorgt dat de nieren meer vocht vasthouden.

Hoe wordt de functie van de hypofyse geregeld?

De hypofysevoorkwab staat onder controle van de hypothalamus. In dit gebied van de hersenen komen allerlei signalen binnen uit de verschillende gebieden van de hersenen. Ook kan de hypothalamus zelf waarden meten. De hypothalamus kan zo alle lichaamsfuncties controleren.
De hypothalamus geeft signalen af aan de hypofyse door middel van zogenaamde ‘releasing hormonen’. Deze hormonen zetten de hypofysevoorkwab aan tot de productie van hormonen die diverse klieren stimuleren.

De hormonen die deze klieren maken, zoals de schildklier of bijnieren, hebben een remmend effect op de hypothalamus en hypofyse. Dit heet negatieve terugkoppeling of negatieve feedback.

Werking hypofysehormonen

De afscheiding van ADH wordt beïnvloed door de concentratie van bepaalde opgeloste stoffen in het bloed (osmolariteit). Als de concentratie van zouten stijgt, zoals bij uitdroging, wordt meer ADH afgescheiden. Dit stimuleert de nieren om vocht vast te houden.

Bij een daling van de osmolariteit wordt minder ADH afgescheiden. De afscheiding van ADH kan ook worden beïnvloed door veel andere factoren zoals pijn, stress, trauma, angst, geneesmiddelen en alcohol.

De afscheiding van oxytocine in het lichaam komt op gang door het zuigen van een baby. Dit brengt een zenuwprikkel teweeg die in de hersenen naar de hypothalamus gaat. Deze brengt de afgifte van oxytocine op gang en dan volgt de toeschietreflex.

De afscheiding van oxytocine kan bij zogende moeders ook door andere prikkels gestimuleerd worden, zoals het horen of zien van een baby. Tijdens de geboorte stimuleren zenuwsignalen vanuit de baarmoederhals de hypothalamus. Daarodoor komt oxytocine vrij en dat vergemakkelijkt de bevalling.

Aandoeningen van de hypofyse

De hypofyse kan teveel hormonen produceren, waardoor mensen ziek worden. Dit kan komen door een gezwel van de hypofyse, maar ook door overprikkeling vanuit de hypothalamus. Als een endocriene klier zoals de schildklier of bijnier onvoldoende reageert op de hypofyse, gaat de hypofyse steeds harder werken .

Een verminderde activiteit van de hypofyse leidt tot hypopituïtarisme . Er zijn verschillende oorzaken van een verminderde functie van de hypofyse:

• Beschadiging van de hypofyse door ongeval, bestraling of operatie.
• Hypofysegezwellen.
• Bloeding in het gebied van de hypofyse.
• Necrose (versterving) van de hypofyse van de moeder door verminderde bloedtoevoer naar de hypofyse na de bevalling. Dit heet het syndroom van Sheehan .
• Infectieziekten, zoals tuberculose.
• Bepaalde geneesmiddelen.
• Aangeboren aandoeningen, zoals het syndroom van Kallmann

Het effect van veroudering op de hypofysefunctie

De effecten van veroudering wisselen per hormoon. Soms is er geen effect, soms stijgt de hormoonproductie en soms daalt deze. Prolactine is bijvoorbeeld een hormoon dat sterk daalt na de overgang. FSH en LH spiegels daarentegen stijgen juist.

Bij ouderen is er minder behoefte aan groeihormoon. Er wordt uitgebreid onderzoek gedaan naar de rol die het groeihormoon precies speelt bij veroudering van de menselijke cellen.

Meer informatie

 

Informatie van de Nederlandse Hypofyse Stichting
http://www.hypofyse.nl

Informatie van de Hersenstichting
https://www.hersenstichting.nl

Tortora, G. J. and Grabowski S. R. (2003), Principles of Anatomy and Physiology, 10th ed, John Wiley & Sons, New York.

Pituitary Network Association, Pituitary FAQs, [Online], Available:
http://www.pituitary.org/faq/

Engelse informatie van de Colorado State University over de hypothalamus en hypofyse
http://arbl.cvmbs.colostate.edu

Agha, A., Thornton, E., O'kelly, P., Tormey, W., Phillips, J. and Thompson, C. J. (2004), “Posterior pituitary dysfunction after traumatic brain injury”, J Clin Endocrinol Metab, vol. 89, no. 12, December, pp. 5987-5992.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/

Lamberts, S. W. J. (2003), Endocrinology and Aging, in: Larsen, P. R., Kronenberg, H. M., Melmed S. and Polonsky K. S. (eds), Williams Textbook of Endocrinology, 10th ed, Saunders, Philadelphia.

Medline Plus, Aging Changes in Hormone Production,
http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/004000.htm