Aantasting van het zenuwstelsel door alcoholgebruik
Alcohol is het meest gebruikte psychoactieve middel. Dit zijn middelen die de stemming beïnvloeden. Alcohol activeert het centrale zenuwstelsel niet, maar onderdrukt de functie van het zenuwstelsel. Alcohol vermindert het geestelijk functioneren, het beoordelingsvermogen en de snelheid van waarneming. De bewegingen worden langzamer, doelloos en onnauwkeuriger. In kleinere hoeveelheden veroorzaakt alcohol lichte euforie. Maar als de ingenomen hoeveelheid toeneemt, wordt de functie van het zenuwstelsel aangetast.
Als het alcoholgebruik overmatig en langdurig is en tot verslaving leidt, is er sprake van alcoholisme. Dit gedrag tast niet alleen de gezondheid aan, maar ook de sociale en persoonlijke relaties van de verslaafde persoon. De efficiëntie op het werk, het concentratievermogen en het karakter worden beïnvloed. Excessief drinken kan zowel voor de persoon als voor zijn omgeving een probleem zijn. Bij langdurig alcoholgebruik worden alle systemen van het lichaam aangetast. Zo ontstaan verstoring van de coördinatie, verwardheid, een toestand van bewegingsloosheid, een verminderd bewustzijn en zelfs coma.
Bent u huisarts of praktijkmanger?
Benieuwd hoe hybride zorg uw praktijk of post kan ondersteunen?
In de whitepaper leest u alles over de mogelijkheden van hybride zorg.
Oorzaken
Mensen die grote hoeveelheden alcohol innemen, verwaarlozen vaak hun gezondheid. Ze lijden aan ziektes die optreden door een tekort aan bepaalde voedingsstoffen (deficiëntieziektes). Dit tekort treedt op door onderstaande oorzaken.
- Minder inname van voeding en slechte voeding.
- Minder opname van voeding. Dit komt doordat alcohol de darmwand beschadigt.
- Slechtere verwerking van voeding door leverbeschadiging.
Een tekort aan vitamine B1 (thiamine) komt het meest voor. Dit is vooral voor de hersenen een noodzakelijke voedingsstof. Een gevolg van dit tekort kan achteruitgang van het hersenweefsel zijn. Dit gebeurt bij één procent van alle alcoholverslaafden. Zo kan verslechtering van de kleine hersenen optreden met coördinatiestoornissen (ataxie) tot gevolg. Daarnaast leidt verslechtering van de grote hersenen tot dementie en het syndroom van Wernicke-Korsakov.
Symptomen
Achteruitgang van de kleine hersenen door alcoholgebruik (alcoholische cerebellaire degeneratie) is een van de meest voorkomende vormen van achteruitgang van de kleine hersenen. Deze aandoening komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Het ontstaat vaker op middelbare leeftijd. Meestal is er een voorgeschiedenis van langdurig alcoholmisbruik. Ook kan alcoholische polyneuropathie optreden, waarbij afzonderlijke zenuwen zijn aangedaan.
Alcoholische cerebellaire degeneratie begint meestal met wankelend lopen. Dit neemt toe in de tijd en ontwikkelt zich in een periode van weken tot maanden. Bij sommige mensen ontstaat de aandoening sneller dan bij anderen. Maar de toestand kan ook langdurig stabiel blijven. Tegelijk kunnen er ook periodieke, ritmische en trillende bewegingen van de ogen zijn (nystagmus). De armen blijven relatief gespaard.
De verstoring van het looppatroon verergert tijdens periodes van excessief drinken en tijdens ziekte. Mensen met deze aandoening lopen wijdbeens en hebben moeite de ene voet voor de andere te zetten. Deze vorm van gebrekkige coördinatie (ataxie) van diverse spiergroepen treedt vaker op in de benen. Ataxie doet zich ook voor tijdens periodes van onthouding. De meeste van deze problemen zijn mede het gevolg van het voedingstekort door alcoholmisbruik. Daarom is de ataxie bij alcoholisten hetzelfde als die bij ondervoede mensen.
Achteruitgang van de grote hersenen (cerebrale atrofie) heeft als belangrijkste symptomen gedragsafwijkingen en problemen met het geheugen en het leer- en beoordelingsvermogen. Deze problemen kunnen tot weken of maanden na excessief drinken aanhouden.
Het syndroom van Wernicke wordt veroorzaakt door een tekort aan vitamine B1 (thiamine). Hierdoor komt het vaak bij alcoholisten voor. Bij dit syndroom is er sprake van verlamming van de oogspieren, ataxie, delier (een vorm van ontremming), coma en uiteindelijk de dood. Deze toestand geldt daarom als een neurologische noodsituatie.
Vaak komt het syndroom van Wernicke voor samen met het syndroom van Korsakov. Daarom heet het vaak het syndroom van Wernicke-Korsakov. Korsakov is een blijvende geheugenstoornis. Het belangrijkste kenmerk is het onvermogen om iets nieuws te leren. Het vermogen om zich iets van vroeger te herinneren blijft beter behouden. Bij geheugenproblemen verzinnen mensen met Korsakov gebeurtenissen of geven deze verdraaid weer om het geheugenverlies te compenseren.
Het syndroom van Korsakov komt ook vaak voor bij mensen die lange tijd sterk ondervoed zijn en bij zwangere vrouwen die overmatig moeten braken. Het kan ook voorkomen bij mensen met kanker, aids en andere aandoeningen waarbij ondervoeding kan optreden.
Naast het voedingstekort kan alcoholisme ook voor problemen zorgen door het directe giftige effect van de alcohol zelf. Dit is het geval bij alcoholische myopathie (spierafbraak door alcohol) en alcoholische polyneuropathie (beschadiging van meerdere zenuwen door alcohol). Daarnaast werkt alcohol ook direct in op het autonome zenuwstelsel (sympathicus) en veroorzaakt problemen als overmatig transpireren en bloeddrukverhoging.
Diagnose
Beeldvormend onderzoek van de hersenen kan achteruitgang van hersenweefsels opsporen. Op een MRI- of CT-scan kan verschrompeling van de hersenhelften zichtbaar zijn, vooral in het voorste deel (frontale gebied). Ook de kleine hersenen lijken gekrompen. Bij sommige mensen kunnen de hersenhelften en hersenkamers verwijd lijken.
Bij onderzoek van het hersenvocht (liquor) worden meestal geen afwijkingen gevonden. Zenuwgeleidingsonderzoek kan neuropathie vaststellen. Daarnaast wordt laboratoriumonderzoek uitgevoerd. Hierbij wordt gekeken naar elektrolyten (natrium, kalium, calcium, chloride), vitamine B1 en foliumzuur en bloedarmoede om de mate van ondervoeding vast te stellen.
Behandeling
De meeste aandoeningen van het zenuwstelsel door alcoholmisbruik worden op dezelfde manier behandeld. De behandeling bestaat onder meer uit toediening van voedingssupplementen om de ondervoeding tegen te gaan. Vitamine-B-supplementen zijn hierbij van cruciaal belang. Bij vroegtijdige herkenning en behandeling kan de toestand van de patiënt verbeteren en verergering tot stilstand komen.
Bij het syndroom van Wernicke-Korsakov wordt vitamine B1 vaak in een ader toegediend omdat deze toestand een noodsituatie is. Herstellen van de elektrolyt- en bloedglucosespiegels is ook cruciaal, aangezien deze spiegels bij mensen met alcoholverslaving door verwaarlozing laag kunnen zijn. Het is uitermate belangrijk om uitdroging te voorkomen en indien aanwezig te behandelen. Dieetplanning en voedingsondersteuning zijn bij deze mensen zinvol.
Prognose
Onthouding van alcohol en toediening van voedingssupplementen zijn bij deze patiënten zeer belangrijk. Als de patiënt zijn leefstijl niet verandert, verergert de aandoening. Bij patiënten die een behandeling en begeleiding krijgen, kan een aanzienlijke verbetering optreden. Verdere schade wordt voorkomen en ook de dementie en loopproblemen kunnen verbeteren. Ontwenning en begeleiding zijn dus essentieel.
Ondersteuningsgroepen voor de behandeling van alcoholisme
Het belangrijkst is de behandeling van de verslaving zelf. Begeleiding bij en advies over de aandoening is van belang. Er zijn verschillende ondersteuningsgroepen die mensen helpen hun alcoholverslaving te overwinnen. Als de patiënt geen alcohol meer gebruikt, kan de dementie verbeteren. Verandering van de leefstijl draagt ertoe bij dat de aandoening onder controle wordt gehouden. Een ondersteuningsgroep is bijvoorbeeld Anonieme Alcoholisten.
Meer informatie
Informatie van het Korsakov Kenniscentrum
www.korsakovkenniscentrum.nl
Informatie over alcoholgebruik
www.alcoholinfo.nl
Beers, M. H., Berkow, R., (1999), The Merck Manual of Diagnosis and Therapy, 17th ed, Merck Research Laboratories, New Jersey.
Hemphill, J. C., Beal, F. M., et al, ”Critical Care Neurology”, in: Fauci, A., S., Lango, D., L, et al (2001), ’’ Harrison’s Principles of Internal Medicine, 15th ed, vol 2, MC Graw-Hill, London.
Schuckit, M. A., “Alcohol and Alcoholism”, in: Fauci, A. S., Lango, D. L, et al (2001), ’’ Harrison’s Principles of Internal Medicine, 15th ed, vol 2, MC Graw-Hill, London.