Vitamine B1-tekort

Wat is vitamine B1?

Vitamine B1 is een essentiële vitamine. Ons lichaam kan geen essentiële vitamines maken, we moeten ze dus via de voeding binnenkrijgen.

Vitamine B1 behoort tot het vitamine B-complex. Deze vitaminen zijn oplosbaar in water. Vitamine B1 wordt ook wel thiamine genoemd. Vitamine B1 zit vooral in varkensvlees, gevogelte, volkorengraanproducten en noten.

Deze tekst gaat over de verschijnselen, oorzaken en behandeling van een vitamine B1-tekort.

Bent u huisarts of praktijkmanger?

Benieuwd hoe hybride zorg uw praktijk of post kan ondersteunen? 

In de whitepaper leest u alles over de mogelijkheden van hybride zorg.

Download het whitepaper

Waarvoor is vitamine B1 nodig?

Vitamine B1 is nodig bij de omzetting van koolhydraten (suikers) in energie. Het is ook nodig voor een goede werking van het hart, de spieren, de hersenen en de zenuwen.

Dagelijkse hoeveelheid vitamine B1

Volwassenen hebben dagelijks 1,1 mg vitamine B1 nodig. Door een gezonde volwaardige voeding te gebruiken, krijgt u voldoende binnen. Vrouwen die zwanger zijn en borstvoeding geven, hebben een verhoogde behoefte. Kinderen hebben minder nodig, afhankelijk van de leeftijd. 

Iemand die te veel vitamine B1 binnenkrijgt, plast dit uit. Er treden geen vergiftigingsverschijnselen op.

Vitamine B1-tekort

Een matig vitamine B1-tekort komt vaker voor bij mensen die te weinig of niet gevarieerd genoeg eten. Ernstige tekorten komen vooral voor bij mensen die overmatig alcohol gebruiken. In ernstige gevallen kan het syndroom van Wernicke-Korsakov ontstaan. 

Daarnaast kan er hartfalen ontstaan bij een tekort aan vitamine B1. Dit werd vroeger ‘natte beriberi’ genoemd

Oorzaken van vitamine B1-tekort

Oorzaken van vitamine B1-tekort zijn:

• Onvoldoende inname. Een vitamine B1-tekort kan ontstaan door eenzijdige voeding. In landen waar witte rijst het basisvoedsel is, komt het vaak voor. Rijst die gepeld is bevat nauwelijks thiamine.
• Verminderde opname in de darmen (malabsorptie).
• Alcoholisme leidt tot een ernstig tekort, zeker als iemand slecht eet.
• Verhoogde behoefte: bijvoorbeeld bij koorts, tijdens de zwangerschap of tijdens het geven van borstvoeding. Ook mensen die gedialyseerd worden hebben een verhoogde behoefte.
• Verhoogde uitscheiding. Mensen die plasmiddelen gebruiken, plassen vitamine B1 uit en hebben een groot risico op een tekort. Ook bij chronische diarree kan een tekort ontstaan.

Verschijnselen

Tot de vroege verschijnselen van een vitamine B1-tekort behoren onder andere:

• Concentratieproblemen.
• Prikkelbaarheid.
• Vermoeidheid.
• Depressiviteit.
• Misselijkheid of braken.

Deze verschijnselen verdwijnen als het tekort wordt aangevuld.

Een ernstig tekort leidt tot afwijkingen aan de zenuwbanen. Dit gaat gepaard met:

• Gevoelsstoornissen, vooral in de handen en voeten (neuropathie).
• Branderig gevoel in de handen en voeten.
• Spierkrampen.
• Spierzwakte en verlammingsverschijnselen.

Ook kan een acute hersenbeschadiging optreden. Dit wordt het syndroom van Wernicke genoemd. De verschijnselen zijn:

• Dubbelzien door verlamming van de oogspieren.
• Acute verwardheid.
• Soms een verlaagd bewustzijn tot coma aan toe.
• Loop- en evenwichtsstoornissen (ataxie).

In de meeste gevallen gaat het syndroom van Wernicke gepaard door psychiatrische afwijkingen. Deze afwijkingen staan bekend als het syndroom van Korsakov. Verschijnselen die daarbij horen zijn:

• Geheugenverlies (met name het onthouden van nieuwe informatie).
• Desoriëntatie.
• Confabuleren: het onbewust opvullen van leemtes in het geheugen door verzonnen feiten.

De pompfunctie van het hart kan verslechteren. Zeker bij mensen die al bekend zijn met hartaandoeningen leidt dit tot hartfalen. Dit gaat gepaard met:

• Vocht vasthouden in de benen (oedeem).
• Benauwdheid bij plat liggen of bij inspanning.
• Pijn op de borst.
• Hartkloppingen.

Diagnose

De klachten, de medische voorgeschiedenis en het lichamelijk onderzoek vormen de basis bij het stellen van de diagnose. Vooral de verschijnselen die optreden bij het syndroom van Wernicke zijn typisch. In het bloed kan het vitamine B1-gehalte worden bepaald. Daarnaast kunnen allerlei onderzoeken van het hart en de hersenen nodig zijn om andere ziekten uit te sluiten.

Behandeling

Een vitamine B1-tekort moet zo snel mogelijk worden behandeld. Bij een licht tekort voldoen tabletten. Bij een ernstig tekort wordt vitamine B1 via injecties in de bloedbaan of spier toegediend. Vaak zijn grote hoeveelheden nodig.

Complicaties

Als iemand op tijd wordt behandeld kunnen de verschijnselen weer verdwijnen. Wordt er niet behandeld, dan kan iemand overlijden. Als er al sprake is van zenuwbeschadiging of het syndroom van Korsakov, dan zullen de afwijkingen blijven. Iemand met het syndroom van Korsakov zal levenslang begeleiding en verzorging nodig hebben.

Zelfzorg

Vitamine B1-tekort kan worden voorkomen door gezonde voeding. Gebruik volkoren producten, zilvervliesrijst, bonen, noten, groenten, melkproducten en vlees. Wie langdurig plasmiddelen gebruikt, kan zijn arts vragen hoe zijn vitamine B1-spiegel is.

Meer informatie

Informatie van het Voedingscentrum 
www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/vitamine-b1

Informatie over vitamine B1 
www.vitamine-info.nl/alle-vitamines-en-mineralen-op-een-rij/vitamine-b1/ 

Informatie over vitamine B1-tekort (Engels) 
http://emedicine.medscape.com/article/116930-overview 

Informatie over het syndroom van Wernicke (Engels) 
http://emedicine.medscape.com/article/794583-overview

Martin, P.R., Singleton, C.K. and Hiller-Sturmhofel, S. (2003), ‘The role of thiamine deficiency in alcoholic brain disease’, Alcohol Res. Health, vol. 27, no. 2, pp. 134-42. 
www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Retrieve&db=pubmed&dopt=Abstract&list_uids=15303623