Leverencefalopathie en levercoma
Encefalopathie is een algemene term voor aantasting van de hersenfuncties.
Bij patiënten met een ernstige leveraandoening kunnen de hersenfuncties worden aangetast, een aandoening die leverencefalopathie wordt genoemd. De verschijnselen kunnen variëren van een geringe verandering in de geestelijke toestand van de betreffende persoon tot coma. Coma is een toestand van diepe bewusteloosheid waaruit iemand niet kan worden wakker gemaakt. Het kan meerdere oorzaken hebben, zoals een forse klap op de schedel, te hoge of te lage bloedsuikers, of alcoholmisbruik.
Levercoma is een coma dat wordt veroorzaakt door een falende lever. Bepaalde schadelijke stoffen die normaal gesproken door de lever uit het bloed verwijderd worden, bereiken nu de hersenen en beschadigen deze.
Bent u huisarts of praktijkmanger?
Benieuwd hoe hybride zorg uw praktijk of post kan ondersteunen?
In de whitepaper leest u alles over de mogelijkheden van hybride zorg.
Oorzaak
Leverencefalopathie wordt veroorzaakt door aandoeningen die de lever aantasten. Hierdoor verslechtert de leverfunctie en kan de lever schadelijke stoffen in het lichaam minder goed omzetten en afbreken. Er wordt aangenomen dat door ophoping van giftige stoffen (bijvoorbeeld ammoniak) het zenuwstelsel beschadigd raakt en er encefalopathie ontstaat.
Een van de oorzaken van leverencefalopathie is acuut leverfalen
Het komt ook voor bij chronische leveraandoeningen, bijvoorbeeld levercirrose, een aandoening waarbij toenemende beschadiging van de levercellen optreedt. Deze beschadigde levercellen worden vervangen door bindweefsel (zoals bij littekenvorming) en de lever wordt kleiner.
Levercirrose komt voor bij mensen die overmatig alcohol gebruiken, maar dit is niet de enige oorzaak van levercirrose.
Leverencefalopathie kan ook ontstaan of verergeren door een bloeding in het maagdarmkanaal, eiwitrijke voeding, een overmaat aan ureum in het bloed (uremie), bepaalde geneesmiddelen (kalmerende middelen, antidepressiva), infecties en lage kaliumconcentraties in het bloed (hypokaliëmie).
Verschijnselen voorafgaand aan een levercoma
Voordat een patiënt in een levercoma (ook wel hepatisch coma genoemd) raakt, kunnen de hersenfuncties steeds verder achteruitgaan. De eerste verschijnselen zijn vaak zeer gering. Er doet zich een lichte verandering voor in de geestelijke toestand van de patiënt, wat verergert tot lusteloosheid, concentratiestoornissen, onduidelijke spraak, slaperigheid, af en toe agressief gedrag, sloomheid, verwardheid, desoriëntatie, niet reageren op stemgeluid en pijnprikkels en, uiteindelijk, coma. Soms doen zich epileptische aanvallen (toevallen) voor. Bij onderzoek is de patiënt niet in staat eenvoudige berekeningen uit het hoofd te maken of voorwerpen te tekenen. Wanneer de patiënt gevraagd wordt de armen te strekken, kunnen onwillekeurige schokkende bewegingen (tremoren) worden waargenomen.
Diagnose
Hepatisch coma wordt meestal vastgesteld op grond van de medische voorgeschiedenis en de verschijnselen die worden waargenomen bij de patiënt bij lichamelijk onderzoek. Daarnaast kunnen ook diverse laboratoriumonderzoeken (bloed- en urineonderzoek) worden uitgevoerd. De hersenfunctie kan worden onderzocht met behulp van een elektro-encefalogram (EEG), waarbij de elektrische activiteit van de hersenen wordt geregistreerd. Andere oorzaken van encefalopathie en coma moeten worden uitgesloten, soms is het nodig hiervoor een CT- of MRI-scan van het hoofd te maken.
Behandeling
Een patiënt met levercoma wordt meestal opgenomen in het ziekenhuis.
Bij de behandeling wordt de onderliggende oorzaak, de leverencefalopathie, behandeld. Andere ondersteunende maatregelen zijn onder meer verlaging (of zelfs volledig weglaten) van de hoeveelheid eiwit in de voeding om vorming van giftige stoffen (onder andere in de darm) tegen te gaan. Ook krijgt de patiënt lactulose (een laxeermiddel) toegediend om de opname van ammoniak uit de darm te verlagen.
Aanpassingen in de voeding
Een dieet met minder of geen eiwitten wordt voorgeschreven om de vorming van ammoniak te verminderen. Gedacht wordt dat deze stof leidt tot leverencefalopathie. Speciaal samengestelde intraveneuze voeding (toegediend via een bloedvat) of sondevoeding (via een voedingsslang in de maag) is noodzakelijk. De opname van voldoende calorieën is belangrijk om de afbraak van lichaamsweefsels te voorkomen. Omdat het moeilijk is om zonder eiwitten in de energiebehoefte van de patiënt te voorzien, moet het dieet zeer calorierijk zijn. Als de leverfunctie verbetert, kan de eiwitopname worden verhoogd. Een te lange beperking van de eiwitopname uit de voeding is niet aan te raden, omdat dit uiteindelijk toch leidt tot ondervoeding.
Prognose
Leverencefalopathie en levercoma zijn ernstige en levensbedreigende aandoeningen. Acute leverencefalopathie kan reversibel (omkeerbaar) zijn, terwijl chronische vormen van de aandoening vaak progressief zijn. Van alle mensen met levercoma overlijdt 80% aan deze ziekte.
Informatie
Informatie van de leverpatientenvereniging:
www.leverpatientenvereniging.nl/leverindex.htm
Informatie van de National Library of Medicine over hepatische encefalopathie (Engels) :
www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000302.htm
Clark, M.L., Kumar, P.J. 1999, ‘Liver, biliary tract and pancreatic diseases’, in: Clinical Medicine, eds Kumar, P. & Clark, M., 4th ed, Harcourt Publishers, London. Finlayson, N.D.C., Hayes, P.C., Simpson, J.K. 1999, ‘Diseases of the liver and biliary system’, in: Davidson’s Principles and Practice of Medicine, Haslett, C., Chilvers, E.R.E., Hunter, J.A.A. & Boon, N.A., 18th ed, Harcourt Publishers, London. Greenberger, N.J., Carley, J.E., Shenker, S., et al. 1977, ‘Effect of vegetable and animal protein diets in chronic hepatisch encephalopathy’, American Journal of Digestive Disorders, 22(10), pp. 845-55