Hypertrofie van de clitoris

De clitoris is een klein erectiel orgaan aan de voorkant van de vulva. Het is de vrouwelijke tegenhanger van de penis bij de man en het veroorzaakt de meeste vrouwelijke orgasmes. Normaal gesproken is de clitoris niet langer dan 2 centimeter. Bij seksuele opwinding zwelt het op (erectie).

Wanneer de clitoris in niet-erectiele toestand groter is dan 2 centimeter, wordt dat hypertrofie genoemd. De letterlijke vertaling van hypertrofie is 'groter worden van weefsel'. Hypertrofie van de clitoris kan aangeboren zijn (aangeboren hypertrofie van de clitoris), of pas op latere leeftijd ontstaan (verworven hypertrofie van de clitoris).

Bent u huisarts of praktijkmanger?

Benieuwd hoe hybride zorg uw praktijk of post kan ondersteunen? 

In de whitepaper leest u alles over de mogelijkheden van hybride zorg.

Download het whitepaper

Oorzaken

De oorzaken van aangeboren en verworven hypertrofie van de clitoris zijn verschillend.

Oorzaken aangeboren hypertrofie van de clitoris
Aangeboren hypertrofie van de clitoris kan het gevolg zijn van hormooninvloeden tijdens de zwangerschap, met name wanneer de vrouwelijke foetus in de baarmoeder wordt blootgesteld aan hoge concentraties mannelijke geslachtshormonen (androgene stoffen). Wanneer iemand wordt geboren met de erfelijke kenmerken en de inwendige geslachtskenmerken van een vrouw maar met de uitwendige geslachtsorganen die op die van een man lijken, wordt dit vrouwelijk pseudohermafroditisme genoemd.

Dit kan verschillende oorzaken hebben:

• De baby heeft een aangeboren adrenogenitaal syndroom (AGS). Het adrenogenitaal syndroom is een zeldzaam erfelijke stofwisselingsziekte. Hierbij is de productie van bepaalde hormonen door de bijnierschors verstoord waardoor de bijnieren te veel mannelijke hormonen maken. Daardoor vermannelijken de geslachtskenmerken van het meisje, wordt de clitoris groter en kunnen de schaamlippen aan elkaar groeien. De baarmoeder en eierstokken zijn wel normaal aangelegd.
• Medicijngebruik door de moeder. Het gebruik van middelen als progestagenen of danazol in de eerste 12 tot 14 weken van de zwangerschap kan de oorzaak zijn van aangeboren hypertrofie van de clitoris. Deze middelen hebben namelijk een verminderde aanmaak van cortisol tot gevolg, dat leidt tot verhoogde afgifte van androgene, mannelijke hormonen.
• De moeder heeft een tumor die androgene hormonen produceert.

Oorzaken verworven hypertrofie van de clitoris
Verworven hypertrofie van de clitoris is zeldzaam. Het kan zich voordoen als gevolg van verhoogde afscheiding van androgene (mannelijke) hormonen door tumoren van de eierstokken en de bijnieren. Ook een tumor van de hypofyse kan hormonen afscheiden die de productie van androgene hormonen stimuleren waardoor hypertrofie van de clitoris kan ontstaan.

Een heel enkele keer is hypertrofie van de clitoris het gevolg van neurofibromatose. Dit is een aandoening waarbij gezwelvorming in zenuwcellen optreedt.

Het gebruik van anabole steroïden door vrouwelijke bodybuilders kan gepaard gaan met een hypertrofie van de clitoris.

Symptomen

Hypertrofie van de clitoris komt voor in verschillende gradaties. Bij een lichte vorm van hypertrofie is de clitoris wat groter dan normaal, bij een zware vorm kan de clitoris op een penis lijken.

Bij een aangeboren hypertrofie van de clitoris nemen ook andere delen van de uitwendige geslachtsorganen soms mannelijke vormen aan. Zo kunnen de schaamlippen zo aaneen gegroeid zijn dat ze op een scrotum lijken. Het is na de bevalling dan niet altijd duidelijk of er een meisje of een jongetje is geboren.

Bij verworven hypertrofie van de clitoris kan de vergrote clitoris samengaan met andere kenmerken van mannelijkheid, zoals mannelijke haargroei en een lage stem.

Diagnose

Hypertrofie van de clitoris wordt vastgesteld op grond van de medische voorgeschiedenis en een lichamelijk onderzoek. Om het geslacht van een pasgeboren kind vast te stellen, bestaat er een onderzoek dat karyotypering heet. Eventuele afwijkingen aan de inwendige geslachtsorganen zijn op te sporen met behulp van echoscopie. Daarnaast worden onderzoeken uitgevoerd om de spiegels te meten van geslachtshormonen en andere hormonen, zoals cortisol. Met behulp van scans (CT en MRI) is vast te stellen of er tumoren zijn die androgene hormonen afscheiden.

Behandeling

Kinderen met een aangeboren clitorishypertrofie als gevolg van het adrenogenitaal syndroom worden behandeld door een team van specialisten zoals kindergynaecologen, endocrinologen en kinderchirurgen. Het kind wordt in de eerste weken na de geboorte geopereerd.

De behandeling van verworven hypertrofie van de clitoris richt zich op de oorzaken van de afwijking.

• Tumoren die androgene hormonen afscheiden moeten soms chirurgisch worden verwijderd.
• Behandeling met cortisol kan verdere groei van de clitoris voorkomen.

Wanneer de clitorisvergroting na behandeling van de oorzaken na verloop van tijd niet verdwijnt, kan het nodig zijn om de clitoris operatief te corrigeren.

Prognose

Meisjes die met mannelijke en vrouwelijke geslachtskenmerken geboren zijn, houden na een reconstructieoperatie vaak een iets grotere clitoris. Deze kan later in het leven alsnog verder groeien. Soms gebeurt dit spontaan tijdens de puberteit, of als gevolg van hormoontherapie. Op latere leeftijd kunnen problemen met de geslachtsidentiteit voorkomen.

Hypertrofie van de clitoris kan belemmerend werken op de seksuele activiteit van de vrouw. De afwijking kan een bron van schaamte en angst zijn.

Meer informatie

Informatie over AGS-syndroom van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
www.rivm.nl/adrenogentiaal syndroom

Informatie over virilisatie (vermannelijking)
gezondheidsgids.org/een-syndroom-van-virilisatie

Informatie over virilisatie
www.merckmanual.nl/virilisatie