De functie van de bijnieren

De bijnieren zijn endocriene klieren die in de buikholte als een kopje boven op de nieren liggen. Endocriene klieren zijn organen die hormonen maken en in de bloedbaan brengen.

De bijnieren produceren diverse hormonen die nodig zijn om essentiële functies van het lichaam in stand te houden. Denk hierbij aan de afbraak van voedingsstoffen, de reactie op stress en het evenwicht tussen water- en zout in het lichaam. De bijnieren worden aangestuurd door hormonen van de hypofyse.

Bent u huisarts of praktijkmanger?

Benieuwd hoe hybride zorg uw praktijk of post kan ondersteunen? 

In de whitepaper leest u alles over de mogelijkheden van hybride zorg.

Download het whitepaper

Bijnierhormonen

De bijnieren bestaan uit twee delen, het bijniermerg en de bijnierschors. Deze delen verschillen van elkaar, zowel wat betreft structuur, functie als ontwikkeling . De klier bestaat voor tachtig tot negentig procent uit bijnierschors, het buitenste deel. Deze omsluit volledig het binnenste gedeelte, het merg.
De cellen in de bijnierschors geven de volgende hormonen af:

• Cortisol is een glucocorticoïd hormoon, dat een rol speelt bij het de vertering van voedsel. Ze zijn van belang bij de vorming van suiker uit eiwitten in de lever en verhogen de bloedsuikerniveaus. Daarnaast hebben ze een aandeel in de afbraak van lipiden (vetten) en het omzetten van eiwitten. Ook speelt cortisol een rol bij het slaap-waakritme en het afweersysteem. Het onderdrukt het afweersysteem en werkt ontstekingsremmend. Cortisol wordt ook wel een ‘stresshormoon’ genoemd. Het komt namelijk vrij tijdens zowel fysieke als psychologische stress.
• Aldosteron is een mineralocorticoïd hormoon en is belangrijk bij de vocht- en zouthuishouding van het lichaam. Aldosteron zorgt ervoor dat de nieren water en natrium vasthouden en dat de nieren kalium juist uitscheiden in de urine. Hierdoor stijgt de bloeddruk.
• Androgenen of mannelijke geslachtshormonen. De bijnierschors maakt veel minder androgenen dan de mannelijke geslachtsorganen. Deze hoeveelheid heeft normaal gesproken weinig invloed op geslachtskenmerken.

Het bijniermerg produceert de zogeheten catecholaminen:

• Noradrenaline (norepinefrine).
• Adrenaline (epinefrine).

De catecholaminen zijn ook stresshormonen. Zowel noradrenaline als adrenaline komen vrij bij angst, woede, pijn, koude en stress. Ze brengen het lichaam in een verhoogde staat van paraatheid. Ze zorgen voor de zogenaamde vecht- of-vluchtreactie. Effecten van (nor)adrenaline zijn bijvoorbeeld: het stijgen van de bloeddruk en de hartslag, verwijding van pupillen, kippenvel en grotere bloedtoevoer naar de spieren.

Hoe wordt de functie van de bijnieren geregeld?

De bijnieren staan onder controle van de hypothalamus en de hypofyse. De hypothalamus geeft CRH af, dat de hypofyse aanzet tot de productie van ACTH. ACTH zorgt ervoor dat de bijnieren meer cortisol gaan produceren. De gestegen bloedspiegel van cortisol zorgt vervolgens voor een remmend effect op de hypothalamus en hypofyse. Dit wordt een negatieve terugkoppeling of negatieve feedback genoemd.

De afscheiding van aldosteron wordt gestimuleerd als er minder water door de nieren stroomt. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door uitdroging, lage bloeddruk, verandering van de natriumconcentratie of bloedverlies. Door de verminderde hoeveelheid vocht treedt een systeem in werking dat het RAAS (Renine-Angiotensie-Aldosteron Systeem) heet.

Aandoeningen van de bijnieren

Ziekte of beschadiging van de bijnieren kan gevolgen hebben voor het functioneren van de bijnierschors, het bijniermerg of beide. Zo kunnen er teveel hormonen worden afgescheiden of juist te weinig.

Voorbeelden van aandoeningen met een te grote productie van hormonen zijn hyperaldosteronisme , het syndroom van Cushing (overmaat aan cortisol) en feochromocytoom (overmaat aan catecholaminen).

Het beeld waarbij te weinig hormonen gemaakt worden door beschadigingen aan de bijnier, wordt bijnierschorsinsufficiëntie genoemd.

Het effect van veroudering op de bijnierfunctie

Naarmate iemand ouder wordt, neemt de hormoonproductie van de bijnierschors af. Dit leidt tot minder androgenen en aldosteron in het bloed. Door minder aldosteron in het bloed, kan orthostatische hypotensie ontstaan. Hierbij daalt de bloeddruk plotseling fors als iemand van houding verandert, bijvoorbeeld bij het opstaan.

De spiegel van cortisol blijft bij ouder worden over het algemeen gelijk. De productie van adrenaline en noradrenaline verandert ook niet tijdens het ouder worden.

Meer informatie

Informatie van de Nederlandse patientenvereniging voor mensen met bijnieraandoeningen.
www.nvacp.nl/

Informatie van het Universitair Medisch Centrum Groningen
www.umcg.net/index.php

Medline Plus, Aging Changes in Hormone Production,
www.nlm.nih.gov/

Engelse informatie van de Colorado State University over de hypothalamus en hypofyse
http://arbl.cvmbs.colostate.edu/

Tortora, G. J. and Grabowski S. R. (2003), Principles of Anatomy and Physiology, 10th ed, John Wiley & Sons, New York.