Conjunctivagezwellen

Conjunctivagezwellen zijn abnormale zwellingen op de conjunctiva (het oogbindvlies). Er zijn goedaardige gezwellen en kwaadaardige conjunctivagezwellen, maar de goedaardige komen veel vaker voor.

Dokter Appke voor uw gezondheidsvragen

Bij een langdurige keelpijn wel of niet naar de huisarts? Heeft u een bijsluiter waar u niet uitkomt? Dokter Appke is er voor u!

• Snel én deskundig antwoord op uw gezondheidsvraag
• Online beeldbellen met een huisarts
• Stuur een foto mee van uw klacht
• Uw gegevens zijn veilig en blijven vertrouwelijk
• Ook 's avonds, in het weekend én op feestdagen bereikbaar

Download Dokter Appke

Oorzaak

Conjunctivagezwellen ontstaan door een abnormale vermenigvuldiging van cellen die zich in de conjunctiva bevinden (bijvoorbeeld epitheelcellen, melanocyten, nevuscellen, vaatendotheelcellen en lymfecellen). Conjunctivagezwellen worden ingedeeld op basis van de cel die zich op abnormale wijze heeft vermenigvuldigd. Verder kunnen de gezwellen ook ingedeeld op basis van de wijze waarop de abnormale groei verloopt: goedaardige of kwaadaardige groei. Een goedaardig gezwel groeit niet in de omliggende weefsellagen. Bij een kwaadaardig gezwel (kanker) is er invasie van de omliggende weefsellagen met eventueel verspreiding van de abnormale cellen op afstand (via lymfe en bloedvaten).

Conjunctivagezwellen ontstaan door abnormale deling van epitheelcellen
Er zijn een aantal conjunctivagezwellen die veroorzaakt worden door een abnormale deling van epitheelcellen. Epitheelcellen zijn cellen uit de huid:

• Papilloom
• Conjunctivale intra-epitheliale neoplasie
• Invasief squameus cel carcinoom

Papilloom
Een papilloom (ook papilloma genoemd) is een goedaardig huidgezwel uit dezelfde familie als de gewone wrat (verruca vulgaris). Het wordt veroorzaakt door een virus (het humaan papilloma virus) en kan op een steeltje groeien (“gesteeld”) of zich in één niveau uitbreiden (“vlak”). 
Gesteelde papillomen komen voor bij kinderen en jonge volwassenen en wel op beide ogen. HIV-patiënten hebben soms heel veel gesteelde papillomen. Ze komen meestal niet op de conjunctiva van de oogbol voor, maar op de conjunctiva van de oogleden. 
De vlakke papillomen komen wel op het bindvlies van de oogbol voor en kunnen soms doorgroeien tot op het hoornvlies. We zien ze bij oudere mensen. Deze vlakke gezwellen zijn goedaardig, maar kunnen soms overgaan in een kwaadaardig gezwel. Een vlak papilloom komt nagenoeg nooit aan beide ogen tegelijk voor.

Conjunctivale intra-epitheliale neoplasie
Het gezwel ziet eruit als een gelatineuze verdikking van het epitheel. Rondom de zwelling zijn abnormale bloedvaten en een lichte ontstekingsreactie zichtbaar. De zwelling zit op het bindvlies nabij het hoornvlies: de limbus. In de zwelling zijn kenmerken van kwaadaardigheid aanwezig. Er is nog geen sprake van doorgroei in omliggende weefsellagen; de zwelling kan nog vrij bewegen over het onderliggende bindvlies heen. Vaak komt het voor bij AIDS-patiënten en bij blonde, oudere personen, die frequent blootgesteld waren aan petroleumproducten, tabaksrook en zon. Het kan evolueren tot een invasief squameus celcarcinoom.

Invasief squameus cel carcinoom
De zwelling bestaat uit abnormale, kwaadaardige epitheelcellen. Er is dus sprake van kanker. Deze cellen dringen door de andere weefsels heen (eventueel tot in het oog). De zwelling ligt daardoor vast en kan niet over de onderliggende laag verschoven worden. Het letsel heeft de neiging naar het hoornvlies toe te groeien. De randen van het letsel zijn scherp begrensd. Het letsel is meestal wit en heeft een onregelmatig oppervlak. Het is heel zeldzaam en er is een relatie met blootstelling aan zon (UV-stralen).

Conjuctivagezwellen ontstaan door abnormale deling van pigmentcellen
Conjunctivagezwellen die afkomstig zijn van pigmentcellen zijn ontstaan door abnormale deling van melanocyten en nevuscellen. De gezwellen zijn daardoor gepigmenteert; bruin tot zwart van kleur. Er zijn verschillende vormen:

• Benigne verworven melanose
• Oculaire melanocytose
• Nevus
• Primair verworven melanosis
• Maligne melanoom

Benigne verworven melanose
Het aantal melanocyten in de conjunctiva van beide ogen is toegenomen. De aandoening komt vaak voor bij donker getinte mensen en ontstaat tijdens de eerste levensjaren en verandert niet meer zodra men volwassen is. Het is zichtbaar als een vlakke, vlekkerige, bruine verkleuring van de conjunctiva die het meest intens is aan de limbus. De conjunctiva kan men vrij bewegen over de sclera. Er is waarschijnlijk een verband met de blootstelling aan zonlicht. Het kan ook ontstaan na langdurig gebruik van epinefrine oogdruppels, zilverbevattende producten en mascara.

Oculaire melanocytose
Bij deze aangeboren goedaardige aandoening is er een toename van het aantal melanocyten in de diepe laag van de conjunctiva en in de bovenste laag van de sclera. Op de plaats van de aandoening zit de conjunctiva vast aan de sclera en kan er niet vrij over bewogen worden. De pigmentatie kan ook uitbreiden naar de rand van het hoornvlies de iris (het regenboogvlies) en het vaatvlies. Ongeveer de helft van deze patiënten heeft ook een diepe verkleuring van de huid rond het aangetaste oog. Deze huidpigmentatie noemt men een nevus van Ota of oculodermale melanosis. Dit komt voornamelijk bij Oosterse vrouwen voor. 10 Procent van de patiënten met oculaire melanocytose ontwikkelen glaucoom. Oculaire melanocytose kan soms ontaarden in een maligne melanoom.

Nevus
Een nevus is een goedaardig gezwel dat bestaat uit nevuscellen, meestal net onder de epitheellaag. Nevuscellen maken net als melanocyten pigment (“melanine”) aan. Een nevus is een vlak of licht verheven letsel dat scherp is afgegrensd van de rest van de huid. Het letsel kan vrij over de oogbol bewogen worden. De mate van pigmentatie (donkere verkleuring) varieert 30 procent de nevi zijn bijna niet gepigmenteerd. Het meest komen ze voor aan de limbus of in de ooghoek aan de neuszijde; ze groeien niet door tot in het hoornvlies. Er komen nooit meerdere nevi per oog voor. Soms ontstaan kleine cysten (met vocht gevulde holtes) in het letsel. Nevi komen al bij kinderen voor. Tijdens de puberteit wordt het letsel donkerder en groter. Heel zelden ontaardt het letsel tot een maligne melanoom. Tekenen van ontaarding in kwaadaardigheid zijn: plotse toegenomen pigmentatie van het letsel, plotse groei, een ongewone plaats (niet nabij de limbus of in de ooghoek aan de neuszijde) of doorgroei tot in het hoornvlies.

Primair verworven melanosis
Dit is een verworven pigmentatie van de conjunctiva. In de plek bevinden zich melanocyten met kwaadaardige kenmerken. Er is nog geen doorgroei naar de andere weefsellagen waardoor de conjunctiva vrij beweegbaar is over de oogbol. De aandoening komt typisch voor bij blanke mensen van middelbare en oudere leeftijd. Bij mensen met een getinte huidskleur komt het nagenoeg niet voor. Aan één oog is een onscherp afgelijnde, vlekkerig bruine, vlakke plek te zien. Er zijn geen cysten (met vocht gevulde holtes) in de letsels aanwezig. Het kan op ieder deel van de conjunctiva te zien zijn, ook onder de oogleden. De letsels kunnen afnemen of lang stabiel blijven, van kleur veranderen of groter worden. Indien er plots één of meerdere knobbeltjes in het normaal vlakke letsel ontstaan, wijst dit erop dat het kwaadaardig geworden is: het is een maligne melanoom geworden.

Maligne melanoom
Dit is een zeer zeldzame kwaadaardige tumor (kanker) van het oog. Het kan zo ontstaan uit het niets; dit wordt ook wel een ‘de novo’ ontstaanswijze genoemd. Maar het kan ook ontstaan zijn vanuit primair verworven melanosis of een nevus. De tumor komt voor bij mensen van middelbare leeftijd en is extreem zeldzaam bij negroïde en Aziatische mensen en bij jongeren. Het is een gepigmenteerde of soms niet-gepigmenteerde bobbel die zich vaak op de limbus bevindt. De tumor kan zich echter overal op de conjunctiva ontwikkelen. De graad van pigmentatie (donkere verkleuring) is variabel. Het gezwel wordt door vele bloedvaatjes van bloed voorzien waardoor het gemakkelijk kan gaan bloeden. De tumor dringt door in de omgevende weefsels en kan ook in de oogkas binnendringen. De kwaadaardige cellen kunnen zich via de lymfevaten en bloedvaten in het lichaam verspreiden en uitzaaiingen veroorzaken.

Conjunctivagezwellen ontstaan uit bloedvatcellen (Kaposi-sarcoom)
Het Kaposi sarcoom is een gezwel dat ontstaat uit de wand van vaten in de huid en de slijmvliezen. Ook inwendige organen kunnen aangetast zijn. Onder de conjunctiva vertoont het zich als een rood-blauw letsel. Soms wordt het ten onrechte beschouwd een langdurige conjunctivale bloeding. Het wordt veroorzaakt door het humaan herpesvirus type 8. Het komt voor bij 25 procent van de AIDS-patiënten.

Conjunctivagezwellen uit lymfecellen
Zowel goedaardige als kwaadaardige lymfeziekten kunnen in de conjunctiva gelokaliseerd zijn. Ongeveer 20 procent van de mensen met een dergelijk gezwel heeft ook een lymfoom op een andere plaats in het lichaam. De meeste conjunctivale lymfomen zijn van het type: monoclonaal B-cel lymfoom. Hodgkin lymfomen in de conjunctiva zijn heel zeldzaam. Vaak is het gezwel te zien als een zalmkleurige roze massa van de conjunctiva die vrij kan bewogen worden over de oogbol. De meeste mensen met een conjunctivaal lymfoom zijn ouder dan 50 jaar of hebben een verzwakt imuunsysteem.

Conjunctivagezwellen van normaal weefsel op een abnormale plaats (choristoma)

Choristomas zijn aangeboren gezwellen van normaal weefsel (bv vetweefsel) op een abnormale plaats:

 

• DermoidDeze huidgezwellen worden vaak bij kinderen vastgesteld. Het zijn gladde, zachte, geelachtige subconjunctivale (onder de conjunctiva liggende) massa’s die meestal op de limbus liggen. Uitzonderlijk kunnen ze de limbus volledig omringen en aan beide ogen voorkomen.
• LipodermoidDeze tumoren bestaande uit huid- en vetweefsel komen bij volwassenen voor. Het zijn zachte, beweeglijke subconjunctivale gezwellen die meestal in de buitenste ooghoek te zien zijn.

Verschijnselen

Meestal worden deze gezwellen opgemerkt omdat ze esthetisch storend zijn. Soms geven ze irritatie omdat ze verheven zijn of omdat er een ontstekingsreactie ontstaat.

Diagnose

Met de spleetlamp kan men deze gezwellen het best onderzoeken. Verder gaat men na of het letsel beweeglijk is tegenover de onderliggende weefsels.
Bij vermoeden van kwaadaardigheid moeten soms verschillende biopsieën genomen worden. Er wordt dan een stukje van het gezwel weggenomen voor nader onderzoek. Het biopt wordt microscopisch onderzocht door de patholoog-anatoom. Soms worden deze gezwellen op regelmatige tijdstippen gecontroleerd. Vaak maakt men dan een foto van het letsel. Door de foto’s van verschillende tijdstippen met elkaar te vergelijken kan men groei van de tumor vaststellen of uitsluiten.

Behandeling

De behandeling is afhankelijk van het type gezwel.

Conjunctivagezwellen ontstaan door abnormale deling van epitheelcellen

• Papilloom
• Conjunctivale intra-epitheliale neoplasie
• Invasief squameus cel carcinoom

Papilloom
Behandeling van de gesteelde papillomen is meestal niet nodig. Vaak verdwijnen ze spontaan na 2 á 3 jaar. Ze kunnen behandeld worden door bevriezing (cryotherapie) of door ze weg te snijden. De vlakke papillomen worden steeds chirurgisch verwijderd.

Conjunctivale intraepitheliale neoplasie
Dit wordt weggehaald via bevriezing of via chirurgie.

Invasief squameus cel carcinoom
De behandeling bestaat uit bevriezing of chirurgische verwijdering. Als de kwaadaardige cellen reeds diep zijn doorgegroeid moet de oogbol of soms de gehele inhoud van de oogkas verwijderd worden.

Conjunctivagezwellen ontstaan door abnormale deling van pigmentcellen

 

• Benigne verworven melanose
• Oculaire melanocytose
• Nevus
• Primair verworven melanosis
• Maligne melanoom

Benigne verworven melanosis
Behandeling is niet nodig want er is geen gevaar voor ontwikkeling van kwaadaardigheid.

Oculaire melanocytose
Behandeling is niet nodig. Wel moet regelmatig de oogdruk gecontroleerd worden, want vaak ontstaat glaucoom bij deze aandoening. Ontaarding tot maligne melanoom is ook mogelijk.

Nevus
Er vindt regelmatige controle plaats, eventueel met een foto van de oorspronkelijke situatie. Om cosmetische redenen of bij vermoeden van evolutie naar kwaadaardigheid of bij irritatie, wordt de nevus chirurgisch weggehaald.

Primair verworven melanosis
Er worden verschillende biopsieën (kleine stukjes weefsel) genomen uit het letsel en deze worden microscopisch onderzocht. Als de melanocyten er normaal uitzien, volgt er geen behandeling. Als de melanocyten er atypisch uitzien, is de kans groot dat dit gezwel in de komende jaren kwaadaardig wordt en moet het gezwel helemaal verwijderd worden met nadien bevriezing of bestraling van de behandelde zone (om er zeker van te zijn dat alle verdachte cellen dood zijn). 

Maligne melanoom
Locale chirurgische wegname van het gezwel is zeker nodig. Als blijkt (uit het microscopisch onderzoek van het gezwel) dat nog kwaadaardige cellen zijn achtergebleven in het oog, moeten de wondranden uitgebreider weggesneden worden, bevroren worden of met laser behandeld worden. Het oog moet verschillende keren per jaar onderzocht worden voor de rest van het verdere leven. Als de kwaadaardige cellen reeds uitgezaaid zijn naar de lymfeklieren in de buurt van het oog, kan het nuttig zijn om deze lymfeklieren operatief weg te halen. Als de tumor zich rond het oog en in de oogkas verspreid heeft, moet de hele inhoud van de oogkas verwijderd worden. Dit is natuurlijk een zeer sterk verminkende operatie. Als de tumorcellen al gemetastaseerd zijn (zich verspreid hebben in andere lichaamsdelen) kan chemotherapie de groei van de kwaadaardige cellen nog afremmen maar niet stoppen. In dit stadium is genezing niet meer mogelijk. De prognose van conjunctivatumoren die op de oogbol gelegen zijn is veel beter dan die welke op het ooglidslijmvlies gelegen zijn. Deze laatste tumoren worden gewoonlijk ook later ontdekt.

Conjunctivagezwellen ontstaan uit bloedvatcellen (Kaposi-sarcoom)
Kleine letsels hoeven niet behandeld te worden. Deze gezwellen groeien heel traag. Soms wordt focale radiotherapie (bestraling) toegepast.

Conjunctivagezwellen ontstaan uit lymfecellen
Om de diagnose te stellen moet men een weefselstukje (biopsie) van het gezwel microscopisch onderzoeken. Na de diagnose volgen er heel wat onderzoeken: bv. CT-scans, beenmergpuncties, bloedonderzoek. De algemene behandeling zal afhankelijk zijn van het type conjunctivagezwel. Vaak is chemotherapie nodig. Er zijn verschillende mogelijkheden om het conjunctivagezwel zelf te behandelen: lokale radiotherapie, bevriezing of inspuiten van interferon in het letsel.

Conjunctivagezwellen van normaal weefsel op een abnormale plaats (choristoma)
Een dermoid wordt chirurgisch verwijderd. Een lipodermoid kan chirurgisch weggehaald worden, maar complicaties nadien zijn frequent. Daarom worden ze vaak ter plaatse gelaten.

Prognose

De prognose is sterk afhankelijk van het soort en type gezwel.

Meer informatie

Kwaadaardige conjunctivagezwellen
(Engels) Informatie van het Eyecencer Network (USA)
www.eyecancer.com

Kaposi sarcoom
(Engels) Informatie van oogspecialisten (USA)
www.emedicine.com

Sqaumous cel carcinoom
(Engels) Informatie van het eyecencer network (USA)
www.eyecancer.com

Gepigmenteerde conjunctivale gezwellen
(Engels) Informatie van het eyecencer network (USA)
www.eyecancer.com

Maligne melanoom
(Engels) Informatie van het eyecencer network (USA)
www.eyecancer.com