Tekort aan testosteron bij de man

Testosteron is het mannelijk geslachtshormoon. Het is verantwoordelijk voor de mannelijke geslachtskenmerken en wordt voornamelijk aangemaakt in de zaadballen. Als de zaadballen van de man zich onvoldoende ontwikkelen, ontstaat er een tekort aan testosteron. Een dergelijk tekort veroorzaakt onder andere een verminderde vruchtbaarheid bij de man.

Zo’n onvolledige ontwikkeling wordt ook wel hypogonadisme genoemd. Er bestaan twee vormen: primair hypogonadisme en secundair hypogonadisme.

Bent u huisarts of praktijkmanger?

Benieuwd hoe hybride zorg uw praktijk of post kan ondersteunen? 

In de whitepaper leest u alles over de mogelijkheden van hybride zorg.

Download het whitepaper

Oorzaak

Bij de primaire vorm ligt de oorzaak in de zaadbal zelf. De secundaire vorm wordt veroorzaakt door een te traag werkende hypofyse. Dit is het gebied in de hersenen dat de zaadballen stimuleert tot de aanmaak van testosteron.

Zowel primair als secundair hypogonadisme kan aangeboren zijn, of op latere leeftijd ontstaan (verworven).

Tot de oorzaken van aangeboren primair hypogonadisme behoren onder andere:

• Syndroom van Klinefelter
• Afwezigheid of onvoldoende ontwikkeling van de zaadballen
• Niet ingedaalde zaadballen

Hypogonadisme kan ook op latere leeftijd ontstaan met een oorzaak in de zaadballen. Dan is er sprake van verworven primair hypogonadisme. Enkele oorzaken zijn:

• Ontsteking van de zaadballen, zoals (vroeger) bij de bof.
• Gebruik van bepaalde geneesmiddelen, zoals chemotherapie (behandeling met medicijnen die kankercellen doden of remmen).
• Operatie waarbij de zaadballen zijn verwijderd.

Als de oorzaak een te traag werkende hypofyse is, is er sprake van secundair hypogonadisme. Tot de oorzaken van aangeboren secundair hypogonadisme behoren bepaalde aangeboren aandoeningen:

• Syndroom van Kallmann
• Syndroom van Prader-Willi
• Syndroom van Dandy-Walker

Verworven secundair hypogonadisme kan ontstaan door onder andere:

• Hypofyseaandoeningen (bijvoorbeeld door een operatie aan de hypofyse, een bloeding, gezwellen of infectieziekten)
• Te veel ijzer in het lichaam (ijzerstapeling )
• Het gebruik van bepaalde geneesmiddelen
• Ouderdom

Verschijnselen

De leeftijd waarop een tekort aan testosteron optreedt, is bepalend voor de verschijnselen van hypogonadisme.

Tijdens de zwangerschap
Een tekort aan mannelijke geslachtshormonen tijdens de vroege zwangerschap leidt tot onvoldoende ontwikkeling van de uitwendige geslachtsorganen, zoals de penis en de zaadballen . Als het jongetje geboren wordt, kan het moeilijk zichtbaar zijn of hij nou een jongen of een meisje is.

Het tekort kan ook later in de zwangerschap ontstaan. Dan wordt er een jongetje geboren met een zeer kleine penis en niet-ingedaalde zaadballen.

Tijdens de jeugd
Een tekort aan testosteron bij jongens leidt tot een verlate puberteit. Na de puberteit hebben ze als volwassenen weinig schaamhaar, okselhaar en gezichtsbeharing en geen haren op het lichaam. De stem is vaak hoog. Daarnaast zijn de penis en de zaadballen onderontwikkeld. Ook is er weinig spierontwikkeling.

Spontane erecties zijn vaak afwezig en het libido (zin om te vrijen) is niet goed ontwikkeld. Een man die tijdens zijn jeugd een tekort aan testosteron had, is ook verminderd vruchtbaar.

Op volwassen leeftijd
Een testosterontekort bij volwassenen leidt tot uiteenlopende verschijnselen. Soms is onvruchtbaarheid het enige gevolg. Deze mannen hebben meestal een normale lichaamsbouw en een normale stem. Ook hebben de meesten van hen een normaal ontwikkelde penis.Verschijnselen die naast onvruchtbaarheid kunnen optreden:

• Erectiestoornissen.
• Een verminderd libido.
• Overmatige ontwikkeling van de borstklieren (gynaecomastie).
• Afname van baardgroei en andere lichaamsbeharing.
• Botontkalking.
• Spierzwakte.
• Psychische klachten als gebrek aan energie, prikkelbaarheid, depressieve stemming en geheugenproblemen.

Diagnose

De klachten en het lichamelijke onderzoek vormen de basis voor het stellen van de diagnose. Bij jongens wordt de diagnose meestal duidelijk omdat de puberteit verlaat optreedt. Bij volwassenen kan de diagnose gemakkelijk worden gemist, omdat de klachten en verschijnselen niet typisch zijn.

Door bloedonderzoek kunnen concentraties van bepaalde hormonen worden bepaald. De hormonen waarvan het gehalte in het bloed worden bepaald zijn:

• FSH
• LH
• Testosteron

Afwijkingen aan de zaadballen kunnen met een echografie te zien zijn. Van de hersenen kan een CT- of MRI-scan worden gemaakt . Soms is erfelijkheidsonderzoek nodig.

Behandeling

Testosteron kan worden toegediend als geneesmiddel. Dit kan in de vorm van tabletten, injecties of een gel die op de huid gesmeerd moet worden.

Jongens die met testosteron worden behandeld, doorlopen een normale puberteit. Wel kan door testosteron de groei voortijdig stoppen. Daarom is regelmatige controle door een gespecialiseerde kinderarts nodig.

Bij volwassenen kan het toedienen van testosteron de klachten verminderen. Het hormoon moet wel levenslang worden ingenomen. En testosteron kan ook bijwerkingen geven, zoals langdurige erecties en het vasthouden van vocht . Mogelijk is er een groter risico op hart- en vaatziekten of prostaatkanker. Daarom is het nog niet duidelijk of oudere mannen met een lagere testosteronspiegel wel behandeld zouden moeten worden.

Meer informatie

MijnKinderarts.nl
Late puberteit
www.mijnkinderarts.nl/ziekten/klachten/late-puberteit.htm

Nederlandse Vereniging voor Urologie (Commissie Andrologie)
Behandeling met testosteron
www.andrologie.nl/aandoeningen/testosteron_beh.htm

Freya, vereniging voor mensen met vruchtbaarheidsproblemen
www.freya.nl/web_folders/folder3.php

WebMD Medscape
Hypogonadisme (Engelstalige informatie)
http://emedicine.medscape.com/article/922038-overview

Nieuwenhuijzen Kruseman, A.C. (2006), “Laat hypogonadisme ('late-onset hypogonadism') bij mannen: onzekere ziekte-entiteit en reserves bij de behandeling met testosteron”, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, vol. 150, pp. 1925-8.

Handelsman, D.J. and Zajac, J.D. (2004), “Androgen deficiency and replacement therapy in men”, Med J Aust, vol. 180, no. 10, May, pp. 529-535.
www.mja.com.au/public/issues/180_10_170504/han10513_fm.html