Stamcellen opslaan
Je hoort er regelmatig over in het nieuws; spectaculaire genezingen met behulp van stamcellen. Of ouders die een kindje hebben gekregen om een ouder broertje of zusje te genezen. Er is zelfs een commercieel bedrijf dat navelstrengbloed voor je opslaat en stelt dat je dit moet doen, wil je de gezondheid van je kind zoveel mogelijk veiligstellen.
Maar is het zinvol om navelstrengbloed op te slaan? In dit artikel proberen we duidelijk te maken wat stamcellen zijn en wat de medische wetenschap ermee kan – nu en in de toekomst.
Dokter Appke voor uw gezondheidsvragen
Bij een langdurige keelpijn wel of niet naar de huisarts? Heeft u een bijsluiter waar u niet uitkomt? Dokter Appke is er voor u!
- Snel én deskundig antwoord op uw gezondheidsvraag
- Online beeldbellen met een huisarts
- Stuur een foto mee van uw klacht
- Uw gegevens zijn veilig en blijven vertrouwelijk
- Ook 's avonds, in het weekend én op feestdagen bereikbaar
Wat zijn stamcellen?
Bij de bevruchting is er sprake van een eicel en een zaadcel die versmelten tot één cel. Uiteindelijk groeit daar een mens uit met honderden verschillenden soorten cellen, zoals spiercellen, bloedcellen, zenuwcellen, botcellen enzovoort. Ons hele lichaam met al zijn complexe cellen en systemen is dus ontstaan uit één soort cel. Deze oercel wordt stamcel genoemd.
De eerste dagen na de bevruchting deelt deze cel zich in meerdere gelijke cellen, maar op een gegeven moment besluiten de cellen om zich te gaan specialiseren. Ze gaan dus niet alleen maar delen, maar ondergaan ook veranderingen waardoor de ene cel bijvoorbeeld uitgroeit tot een botcel en de andere tot een spiercel. Waarom deze stamcellen dat doen, is niet precies duidelijk. Hier wordt momenteel veel onderzoek naar gedaan.
Twee soorten stamcellen
Er zijn twee verschillende soorten stamcellen: embryonale en adulte. De eerste stamcellen die na de bevruchting ontstaan, noemen we embryonale stamcellen. Deze stamcellen hebben nog geen enkele beperking en kunnen tot honderden verschillende cellen uitgroeien die samen ons hele lichaam vormen met al zijn verschillende weefsels (bot, spier, bloed, hersenen, zenuwen enzovoorts). Daarnaast kunnen embryonale stamcellen onbeperkt en snel delen.
Volwassen stamcellen
Ongeveer 10 weken na de bevruchting zijn alle organen in aanleg gevormd. De ongeboren baby heeft alles wat een volwassene ook heeft, het moet alleen nog groeien en zich verder verfijnen. Op dat moment verandert er iets in de cellen. Vanaf dat moment kunnen de cellen zich niet meer in ieder soort cel veranderen. Is een stamcel een hersencel geworden, dan kan deze cel geen andere cel meer worden. Deze stamcellen noemen we adulte (= volwassen) stamcellen. Adulte stamcellen zijn onder andere aangetroffen in de lever, in vet, spierweefsel en in het beenmerg en navelstrengbloed (bloedstamcellen).
Waarvoor worden stamcellen gebruikt?
Op dit moment worden bloedstamcellen gebruikt voor de behandeling van verschillende bloedziekten, zoals leukemie en andere vormen van kanker en de behandeling van bepaalde erfelijke stofwisselingsziekten. De kennis over de medische mogelijkheden van stamcellen staat echter nog in de kinderschoenen. Er wordt ontzettend veel onderzoek gedaan en de resultaten zijn hoopgevend, maar er is nog een lange weg te gaan.
Experimenteel
Hoewel de wetenschap nog niet zover is dat een adulte stamcel (dus ook die in navelstrengbloed) tot iedere willekeurige cel kan uitgroeien, zijn er onderzoeken die doen vermoeden dat dit wel mogelijk is. Zo zijn stamcellen uit het beenmerg van een volwassene zo bewerkt dat ze hartcellen zijn gaan vormen. Hoewel dit alleen nog in de experimentele fase gebeurt, zijn er de laatste jaren een aantal mensen met ernstige hartziekten behandeld met dergelijke cellen. Het bleek dat de bewerkte stamcellen zich naar het hart verplaatsten en het beschadigde hartweefsel herstelden. Maar met één positief resultaat ben je er nog niet.
Onbeperkt delen
Zo is er nog veel onduidelijk over hoe en waarom een stamcel onbeperkt deelt en zich kan veranderen in andere cellen. Een cel die onbeperkt deelt, kan ook te veel gaan delen waardoor gezwellen gaan vormen. (Kanker is immers ook een aantal cellen die zich onbeperkt zijn gaan delen terwijl dat niet hoorde.) Zolang men niet weet wat ervoor zorgt dat de cel op een gegeven moment stopt met delen, is het heel riskant om deze cellen in het menselijk lichaam te gebruiken.
Stamceltherapie
De medische wereld verwacht stamceltherapie in de toekomst te kunnen gebruiken om allerlei beschadigde organen te herstellen. Hierbij valt te denken aan het herstellen van schade door een hersen- of hartinfarct, maar ook aan een beschadigde lever of nieren. Men verwacht dat de schade in de hersenen door Alzheimer en de ziekte van Parkinson in de toekomst met behulp van stamceltherapie kan worden genezen. Ook voor diabetes (suikerziekte) heeft men goede verwachtingen. De tijd dat men met stamcellen hele organen kan maken lijkt nog heel ver weg, als het al zover komt.
Navelstrengbloed op laten slaan
Uit onderzoek blijkt dat in navelstrengbloed in verhouding heel veel bloedstamcellen zitten. Deze stamcellen kunnen worden ingevroren en bewaard. We weten dat navelstrengbloed na invriezen tenminste vijftien jaar bruikbaar blijft, maar wellicht is deze periode wel veel langer. Dat weten we nog niet omdat het onderzoek naar navelstrengbloed niet langer loopt.
In Nederland
Navelstrengbloed wordt in Nederland op twee manieren opgeslagen: in de publieke navelstrengbloedbank en in de opslag door een bedrijf. Bij de publieke navelstrengbloedbank wordt navelstrengbloed anoniem opgeslagen en is niet meer opvraagbaar voor eigen gebruik. Het bloed wat hier wordt opgeslagen, is voor algemeen gebruik beschikbaar. Dat wil dus zeggen dat dit bloed gebruikt wordt voor een ieder die stamcellen uit navelstrengbloed nodig heeft. Wereldwijd zijn al vele patientjes hiermee geholpen, hetgeen niet gebeurd zou zijn als een ieder het navelstrengbloed alleen voor eigen gebruik had in laten vriezen.
Slechts in grote uitzondering (in geval van ziekten in de familie die behandelbaar zijn met bloedstamcellen) is het mogelijk om bij de navelstrengbloedbank eigen bloed op te laten slaan voor toekomstig eigen gebruik. Als dit aan de orde is, zal de behandelend arts hierop wijzen.
Eigen gebruik
Daarnaast kun je - tegen vrij forse betaling - het navelstrengbloed van je kind door een bedrijf laten opslaan. Dit bloed wordt bewaard voor eigen gebruik en niet voor onderzoek of voor anderen, of je moet daar nadrukkelijk toestemming voor geven. Voorstanders zien dit als de ultieme oplossing. Zij hopen dat de medische wereld er in die toekomst wellicht iets mee kan. Tegenstanders wijzen op de kosten en op de onzekerheid van het nut van de opslag van navelstrengbloed.
Eigen stamcellen
Maar waarom zou iemand per se de eigen stamcellen gebruiken en niet die van een ander? Het voordeel is dat het risico op afstoting van de eigen cellen niet aanwezig is. Als er iets in je lichaam komt wat niet van je eigen lichaam afkomstig is, zal je lichaam proberen dit weg te werken. Dit wordt afstoten genoemd. Bij lichaamseigen materialen komt dit niet voor. Bij een transplantatie van een orgaan (of in dit geval stamcellen) van een ander, zal je lichaam proberen dit orgaan of de stamcellen af te stoten en kan de transplantatie mislukken.
Stamcellen onbruikbaar
Soms heeft het niet de voorkeur om eigen bloedstamcellen te gebruiken, zoals in het geval van erfelijke bloedziekten of stofwisselingsziekten. Als er sprake is van een erfelijke ziekte, houdt dat in dat er een fout in de genen van de cellen van de zieke. Met andere woorden, alle cellen van die persoon bevatten de bron van die ziekte. Als deze persoon wordt behandeld met zijn eigen stamcellen, wordt de ziekte via de stamcellen (die dezelfde de fout bevatten) niet genezen maar in stand houden.
Bij de meeste bloedkankers (leukemie) heeft het transplanteren van bloedstamcellen van een donor een ander belangrijk voordeel. De afweercellen van de donor zullen eventueel overgebleven kankercellen in het lichaam opsporen en opruimen. Om afstoting zo veel mogelijk te voorkomen, wordt van te voren gecontroleerd of de stamcellen passen bij de persoon die ze gaat ontvangen.
Praktisch bezwaar
Buiten het feit dat het invriezen van navelstrengbloed bij een commerciële bank duur is, is er nog een ander praktisch bezwaar. Het bedrijf wat het navelstrengbloed opslaat kan failliet gaan en wat gebeurt er dan met het bloed van je kind en met je geld?
Voordelen van navelstrengbloed
Afname is risico- en pijnloos
• Het bloed is ingevroren en dus direct beschikbaar
• Minder kans op afstoting bij gebruik van stamcellen uit navelstrengbloed in plaats van uit beenmerg
Nadelen van navelstrengbloed
• Je krijgt een zeer beperkte hoeveelheid stamcellen, in beenmerg zit bijvoorbeeld tien keer zoveel
• Bij sommige ziekten is juist je eigen navelstrengbloed niet bruikbaar
• Er is slechts één portie beschikbaar. Bij afstoting is er dus geen reserve voorradig
Zinvol?
Maar is het nu wel zo zinvol om navelstrengbloed voor eigen gebruik op te slaan? In het algemeen kun je zeggen dat medici van over de hele wereld tegen het commercieel opslaan van stamcellen zijn. De kans dat je in je leven je eigen navelstrengbloed nodig zult hebben, schatten de medici zeer verschillend in. Die schattingen variëren van 1 op 10.000 tot 1 op 200.000. Hier worden diverse redenen voor aangegeven, die het bedrijf op haar site weerlegt. Maar wie heeft er nu gelijk? Daar kan op dit moment geen uitsluitsel over gegeven worden.
Bronnen
Rapport gezondheidsraad juni 2002
EuroCord Nederland
American Medical Association
National Institute of Health
University of Utah
Met dank aan:
Mevrouw P.M.A. Oomen projectmanager, Nationale Navelstrengbloedbank-Stichting EuroCord Nederland, Leiden.