Parasomnie
Parasomnie is ongewoon gedrag of ongewone bewegingen tijdens de slaap. Het lijkt alsof iemand wakker is, maar in werkelijkheid slaapt hij en weet hij niet wat hij doet. Letterlijk betekent parasomnie ‘verkeerde slaap’. De meest bekende parasomnieën zijn praten in de slaap, slaapwandelen, nachtangst, nachtmerries, tandenknarsen en slaapverlamming. Deze worden hieronder toegelicht.
Bent u huisarts of praktijkmanger?
Benieuwd hoe hybride zorg uw praktijk of post kan ondersteunen?
In de whitepaper leest u alles over de mogelijkheden van hybride zorg.
Verschillende parasomnieen
Parasomnieën komen niet vaak voor. Ze kunnen leiden tot slecht slapen. Hierdoor treden klachten op, zoals slaperigheid overdag, moeheid, prikkelbaarheid, stemmingswisselingen, geheugenproblemen en een verminderd concentratie- en prestatievermogen.
Praten in de slaap
Praten in de slaap (somniloqui) is het spreken of geluiden maken tijdens het slapen, terwijl iemand zich daar niet van bewust is. Het kan gaan om alleen wat mompelen of hele verhalen vertellen. Soms gaat het praten gepaard met vijandig gedrag of kan de prater ineens heel boos zijn. Het praten kan op bijna elk moment in de slaapcyclus optreden. Maar tijdens de lichte slaap is iemand vaak het best te verstaan. Meestal duurt het praten maar kort en weet de prater er de volgende dag niets meer van.
Praten in de slaap heeft niets te maken met dromen. Tijdens dromen is er zelfs minder kans dat iemand gaat praten dan in een andere slaapfase. Praten in de slaap kan spontaan voorkomen of veroorzaakt worden door onder meer koorts, spanningen, angst en slaapstoornissen. Het praten in de slaap kan versterkt worden als iemand met de slaper gaat praten.
Praten in de slaap is niet gevaarlijk en hoeft meestal niet behandeld te worden. Wel kan de prater zelf een aantal dingen doen om het te verminderen. Zo is het bijvoorbeeld belangrijk om op regelmatige tijden naar bed te gaan en te zorgen voor een rustige, donkere, comfortabele slaapkamer. Omdat praten in de slaap erger wordt als iemand gespannen is, is het advies te ontspannen voor bedtijd. Dat houdt in dat iemand niet meer werkt, computert of een spannende film kijkt, maar een warme douche neemt of een (niet te spannend) boek leest.
Een eventuele bedpartner kan tijdens het praten in de slaap beter niet terugpraten of vragen stellen. Dit kan boosheid uilokken en maken dat het praten langer duurt. Neem wat de prater zegt ook niet te serieus, want het praten gebeurt onbewust.
Slaapwandelen
Iemand die slaapwandelt komt tijdens de slaap regelmatig uit bed en loopt dan rond. Het lijkt dan of de slaapwandelaar wakker is, maar dat is niet zo. Hij heeft vaak een starende gelaatsuitdrukking, mompelt soms en reageert nauwelijks als anderen contact met hem zoeken. Slaapwandelaars kunnen zich pijn doen, doordat ze bijvoorbeeld ergens tegenaan lopen. Als de slaapwandelaar tijdens het slaapwandelen wakker wordt, kan er een korte periode van verwarring zijn. Bij het ontwaken heeft de slaapwandelaar meestal geen herinneringen aan het slaapwandelen. Zowel niet tijdens het slaapwandelen als de volgende ochtend.
Slaapwandelen (somnambulisme) gebeurt vooral tijdens de diepe slaapfasen. Slaapwandelaars dromen dus niet. Slaapwandelen komt vooral voor in de kindertijd en puberteit. Erfelijkheid speelt hierbij vaak een belangrijke rol. Daarnaast kan slaapwandelen het gevolg zijn van alcohol- of druggebruik.
Iemand kan zelf de kans op slaapwandelen verkleinen door een regelmatig slaappatroon en door vermoeidheid en slaapgebrek te voorkomen. Het kan helpen om voor het slapen ontspanningsoefeningen te doen. Ook kan de neiging tot slaapwandelen soms worden verminderd door in de slaapkamer of op de gang het licht aan te laten. Een slaapwandelaar opzettelijk wakker maken, kan een woedende reactie uitlokken en wordt niet aangeraden. Het is beter de slaapwandelaar voorzichtig naar bed terug te leiden. Als het slaapwandelen erg verstorend is, kunnen geneesmiddelen (kalmeringsmiddelen of antidepressiva) helpen.
Het is belangrijk ongelukken tijdens het slaapwandelen te voorkomen. Zorg daarom voor een opgeruimde kamer, doe beschermende dopjes op scherpe hoeken van kastjes en sluit ramen en deuren.
Nachtangst
Bij nachtangst wordt iemand tijdens de slaap plots met een paniekerige schreeuw wakken, zit rechtop, slaat wild om zich heen en is erg bang. Hij maakt een verwarde indruk; de ogen zijn wijd open, het hart gaat tekeer, hij ademt snel en zweet. Bij het wakker worden weet hij niet waar hij is of wat er gebeurd is. Dit kan wel tot enkele minuten duren, waarin diegene blijft schreeuwen en wild bewegen. Hij reageert nauwelijks als anderen hem gerust proberen te stellen. Maar het is niet verstandig de slaper wakker te maken en te troosten, omdat de paniek daardoor vaak alleen maar erger wordt.
De nachtelijke angstaanvallen treden meestal op tijdens de diepe slaapfasen. Vaak kan de persoon zich er niets meer van herinneren.
Nachtangst (pavor nocturnus) komt vooral voor bij kinderen en verdwijnt meestal bij het ouder worden. Bij volwassenen hangt nachtangst vaak samen met slaapgebrek, een onregelmatig slaappatroon, stress, angst en gebruik van alcohol, drugs en bepaalde geneesmiddelen.
De kans op nachtangst kan verkleind worden door op regelmatige tijden te gaan slapen, stress en angst zoveel mogelijk te vermijden en geen alcohol, cafeïne of grote maaltijden te nemen voor het slapengaan. Daarnaast kunnen soms bepaalde geneesmiddelen, zoals antidepressiva of slaapmiddelen, helpen.
Nachtmerries
Nachtmerries zijn angstaanjagende dromen die zo’n vervelend gevoel veroorzaken dat iemand wakker wordt. In tegenstelling tot nachtangst is diegene meteen helemaal wakker, georiënteerd en alert en kan hij zich nog veel van de droom herinneren. Nachtmerries op zich zijn niet afwijkend. Ze worden een slaapstoornis als ze zo vaak optreden dat de slaap verstoord wordt, waardoor iemand overdag onder meer moe en prikkelbaar is. Daarnaast kunnen nachtmerries ervoor zorgen dat iemand stress krijgt of bang wordt om te gaan slapen of ’s nachts door te slapen, waardoor dan slapeloosheid ontstaat.
Nachtmerries treden meestal op tijdens de REM-slaap, en vaker later in de nacht. Bij kinderen kunnen ze het gevolg zijn van iets naars of engs dat het kind heeft meegemaakt. Nachtmerries nemen dan af bij het ouder worden, doordat het kind beter leert omgaan met angsten en gevoelens. Bij volwassenen kunnen nachtmerries optreden door problemen in het dagelijks leven, stress, extreme vermoeidheid en gebruik van alcohol, drugs of bepaalde geneesmiddelen. De kans op nachtmerries is bij zowel kinderen als volwassenen groter in geval van koorts.
Iemand kan er zelf voor zorgen dat de kans op nachtmerries afneemt. Bijvoorbeeld door elke avond rond dezelfde tijd naar bed te gaan, geen alcohol of drugs te gebruiken, niet veel te eten voor het slapen gaan, te zorgen voor een rustige en comfortabele slaapkamer en ontspanningsoefeningen te doen voor het slapen.
Tandenknarsen
Bij tandenknarsen klemmen mensen tijdens hun slaap hun kiezen op elkaar en knarsen met hun tanden zonder dat ze er iets van merken. Het maakt een schurend of knarsend geluid. Iemand weet zelf niet dat hij met zijn tanden knarst.
Vaak merken de partner of tandarts het als eerste op. De tandenknarser komt er zelf pas echt achter wanneer hij vaak kaak-, hoofd-, nek-, of schouderpijn heeft. Mensen die tandenknarsen hebben ’s ochtends vaak bijtranden aan de binnenkant van de wangen, zijn vaak gespannen en hebben de neiging om overdag overal op te bijten, zoals op een pen, de nagels of het haar. Door tandenknarsen kan het glazuur van de tanden afspringen en kan het gebit zelfs totaal vernietigd worden. Tandenknarsen kan voorkomen als de tanden en kiezen in de boven- en onderkaak niet goed op elkaar sluiten. Daarnaast lijken psychische problemen, overmatig alcoholgebruik, bepaalde geneesmiddelen en erfelijke aanleg een rol te spelen bij het ontstaan.
Behandeling door de tandarts, fysiotherapeut en/of psycholoog kan helpen bij het voorkomen van tandenknarsen en het aanpakken van de schade.
Slaapverlamming
Iedereen heeft ’s nachts last van slaapverlamming (slaapparalyse). Dat voorkomt dat iemand tijdens het dromen uit bed komt. Slaapverlamming wordt een probleem als iemand zich ervan bewust is dat hij zich niet kan bewegen. De armen en benen voelen dan heel zwaar. Er kan ook sprake zijn van angst en een drukkend gevoel op de borst.
De precieze oorzaak van slaapverlamming is niet bekend, maar de kans is verhoogd bij een verstoord slaap-waakritme, veel stress, een paniekstoornis en een depressie. Daarnaast kan slaapverlamming voorkomen in het kader van narcolepsie.
Iemand kan de kans op slaapverlamming verkleinen door te zorgen voor een regelmatig slaappatroon, voldoende te sporten en oververmoeidheid te voorkomen. Een aanval van slaapverlamming kan soms worden gestopt door snel met de ogen heen en weer te rollen, omdat de oogspieren niet verlamd zijn. Er wordt ook wel gezegd dat de slaapverlamming ophoudt wanneer men door iemand wordt aangeraakt. Mocht iemand veel last hebben van slaapverlamming, dan kunnen bepaalde geneesmiddelen helpen.
Diagnose
Een arts gaat van het verhaal van de patiënt uit bij de afweging of het om een parasomnie gaat. Een patiënt is zich echter vaak niet bewust van de specifieke verschijnselen. Hij heeft eerder last van slaperigheid overdag. Daarom is het ook van belang om de partner of een huisgenoot te bevragen. Daarnaast kan een uitgebreid slaaponderzoek aanvullende informatie geven.
Meer informatie
Algemene informatie over parasomnieën
www.merckmanual.nl/
http://nl.wikipedia.org/wiki/Parasomnie
Informatie over slaapwandelen
www.kinderneurologie.eu/ziektebeelden/slaap/slaapwandelen.php
nl.wikipedia.org/wiki/Slaapwandelen
Informatie over nachtangst
www.kinderneurologie.eu/ziektebeelden/slaap/pavornocturnus.php
nl.wikipedia.org/wiki/Nachtangst
Informatie over nachtmerries
nl.wikipedia.org/wiki/Nachtmerrie
Informatie over tandenknarsen
nl.wikipedia.org/wiki/Bruxisme
Informatie over slaapverlamming
nl.wikipedia.org/wiki/Slaapverlamming