Melanoom

Een melanoom is een vorm van huidkanker die ontstaat in de melanocyten. Dit zijn pigmentvormende huidcellen. Een melanoom is een abnormaal en kwaadaardig gezwel dat begint als een donkere vlek of moedervlek op de huid. Een melanoom kan uitzaaien naar andere lichaamsdelen.

Melanomen zijn de minst voorkomende vorm van huidkanker, maar wel de ernstigste vorm. Melanomen komen steeds vaker voor.

Bent u huisarts of praktijkmanger?

Benieuwd hoe hybride zorg uw praktijk of post kan ondersteunen? 

In de whitepaper leest u alles over de mogelijkheden van hybride zorg.

Download het whitepaper

Oorzaken melanoom

Voor het ontstaan van een melanoom bestaat een aantal risicofactoren. Overmatige blootstelling aan zonlicht is een van de belangrijkste omgevingsrisicofactoren. Mensen met een blanke huid hebben een 10 keer hogere kans op een melanoom dan mensen met een donkere huid. Deze kans is nog groter bij mensen met rood of blond haar en blauwe ogen en bij mensen die snel verbranden in de zon.

Andere risicofactoren voor het ontstaan van een melanoom:

• Als melanomen vaker voorkomen binnen een familie.
• Een hogere sociaaleconomische status.
• Meerdere pigmentvlekken op het lichaam.
• Een voorgeschiedenis van veranderingen in een reeds bestaande pigmentvlek.

Symptomen melanoom

Afhankelijk van het groeipatroon worden 4 soorten melanoom onderscheiden:

• Oppervlakkig spreidend melanoom (superficial spreading melanoma oftewel SSM).
• Lentigo-malignamelanoom (LMM).
• Acrolentigineus melanoom (ALM).
• Nodulair melanoom (NM). 

De eerste 3 vormen groeien aan de oppervlakte van de huid, maar dringen niet dieper door. Dit heet radiale groei. Een nodulair melanoom dringt wel dieper door in de huid en vertoont dus verticale groei.

• SSM is het meest voorkomende type melanoom bij mensen met een lichte huid. SSM maakt ongeveer 70% van alle melanomen uit en komt vooral voor tussen de 40 en 50 jaar.
• NM komt hierna meest voor. 15% tot 30% van alle melanomen is een NM. Deze komen meestal voor bij mannen tussen de 40 en 50 jaar.
• 5% tot 15% van de melanomen is een LMM. Deze vorm komt meestal voor rond de 70 jaar en treedt zelden op voor het veertigste levensjaar. 
• ALM maakt ongeveer 10% van alle melanomen uit. ALM wordt meestal vastgesteld na het zeventigste levensjaar.

Melanomen veroorzaken symptomen als veranderingen van de grootte, vorm of kleur van een pigmentvlek. Ook kan de pigmentvlek jeuken, hard aanvoelen, bloeden of zweren, pijn doen of opzwellen.

Melanomen kunnen op elke plaats van het lichaam voorkomen:

• SSM kan overal op het lichaam voorkomen. SSM komt vaak voor op de bovenzijde van de rug bij mannen en op de benen bij vrouwen. SSM ziet eruit als een kleine vlek die meestal geen klachten geeft. SSM heeft onregelmatige, gekartelde randen en is rood, paars, bruin tot zwart van kleur. Na verloop van tijd kan het oppervlak van het melanoom er glimmend uitzien.  
• LMM komt meestal voor op huid die vaak blootstaat aan de zon. Bijvoorbeeld het gezicht en in het bijzonder de neus en wangen. De symptomen zijn een langzaam groeiende huidvlek met onregelmatige randen die bruin tot zwart van kleur is.  
• ALM ontstaat meestal op de handpalmen en voetzolen. Een variant van ALM, subunguaal melanoom, komt voor onder een teen- of vingernagel. Dit wordt meestal zichtbaar bij de duim of grote teen als een bruine tot zwarte verkleuring van de nagel. 
• NM kan op het gehele lichaam voorkomen, maar wordt vaak gezien op de romp, het hoofd en de nek. De symptomen van NM zijn blauwe, rode of zwarte knobbeltjes waarop zweren en bloedingen kunnen ontstaan. 

Diagnose melanoom

Artsen stellen de diagnose van een melanoom op basis van de medische voorgeschiedenis, het verhaal van de patiënt en de symptomen. De volgende zaken worden nagegaan:

• Of melanomen in de familie voorkomen.
• Hoe lang de pigmentvlek al bestaat.
• Hoe de veranderingen van die vlek verliepen.

Ook wordt een lichamelijk onderzoek verricht. Daarbij wordt het gehele huidoppervlak bekeken, inclusief de hoofdhuid en de slijmvliezen.

Verdachte afwijkingen worden gekenmerkt door de letters A, B, C en D.

• A staat voor asymmetrie.
• B staat voor de randen (borders) die onregelmatig kunnen zijn.
• C staat voor een verandering in kleur (color).
• D staat voor de diameter van de afwijking.

Als vermoed wordt dat iemand een melanoom heeft, kunnen de volgende onderzoeken volgen:

• Vaak wordt een biopsie gedaan om kankercellen op te sporen.
• Onderzoek van de lymfeklieren en van andere organen, zoals de lever en milt, kan nodig zijn om uitzaaiingen aan te tonen. 
• Ook aanvullende onderzoek wordt gedaan, zoals bloedonderzoek, röntgenfoto’s van de borstkas en CT-, MRI-, en PET-scans. 

Behandeling melanoom

Een vroege diagnose en behandeling zijn belangrijk voor de vooruitzichten van een melanoom. De behandeling is gericht op:

• Verlichting van de symptomen.
• Behoud van kwaliteit van leven.
• Herstel van de levensverwachting van patiënten.

Mogelijke behandelingen zijn:

• Een operatie. Dit is de belangrijkste behandeling voor melanomen. Hierbij verwijdert een arts het gehele melanoom met een rand normale huid eromheen.
• Chemotherapie.
• Bestraling.
• Immuuntherapie. Hierbij wordt het afweersysteem ingezet om het melanoom te vernietigen. Deze methode heeft echter slechts bij enkele patiënten effect.

Chemotherapie of bestraling kunnen in combinatie met een operatie worden gebruikt bij uitzaaiingen. De precieze behandeling wordt afgestemd op de leeftijd en algehele gezondheidstoestand van de patiënt.

Prognose bij een melanoom

De prognose van een melanoom hangt met verschillende factoren samen:

• Dikte en plaats van het melanoom: melanomen op de onderarmen en benen, met uitzondering van de voeten, hebben een betere prognose dan melanomen op de hoofdhuid, handen, voeten en slijmvliezen.
• Geslacht: in het algemeen hebben vrouwen een betere overlevingskans dan mannen.
• Leeftijd: ouderen lijken een slechtere prognose te hebben.

Melanomen kunnen enkele jaren na behandeling terugkeren. Ook kunnen melanomen uitzaaien naar de botten en longen. In geval van uitzaaiingen is de prognose met name afhankelijk van de uitzaaiingen. Deze kunnen worden behandeld met chemo- of radiotherapie, afhankelijk van de locatie.